Foirghill Eachdraidheil

Forógra ‘s Litir le Dómhnull Cam Ó Súilleabháin Bhéara go Pilib III na Spáinne:
(20adh Feabhra 1602):

A rígh agus a thighearna.
Maille re toil dá bhur mór-dhacht ríoghdha ró-ghrásamhuil
atá bhur n-óglach umhal díleas tairise, Dómhnall Ó Súilleabháin
Béarra, ar-na chomh-éigniughadh do dhruim ghuaise agus
fhoiréigne, dá dhéanamh do dhánacht ar bhur mór-dhacht a
fhoill-siughadh daoibh, ar n-ghabháil chalaidh a gCuan an
Chaisléin dá n-goirthear Gleann Bearcháin a n-iarthar Éireann do ginearál Pedro de Subhiaur agus do Pedro Lopus de Soto, maille re fuirinn agus luingeis ó bhar mór-dhacht, do réir an rúin agus na toile do bhí do ghnáth am inntinn, do nochtas do ghníomh am aois óig agus dá leanfuinn do ghnáth muna chuireadh díoth comuis tairis mé, ar bhfagháil na caoi agus na h-uana maithe (mar do mheas mé), go táinic mé dá láthair sin do thabhairt m’umhlachta dhóibh a n-ainm bhur mór-dhachta.

Agus ar mbheith damh féin maille cheithre chéad fear (400) ar mo
chosdas féin ag gléas chum bhur seirbhíse, do thiomain mé
do dhruim thoile agus dúthrachta, gan coimh-éigniughadh,
ina lámhaibh sin a n-ainm bhar mór-dhachta, ní hé ‘mháin
mo chaisleán agus mo chuan dá n-goirtear Caisteal Bhéarra, acht mar an gcéadna mo bhean agus mo chlann, mo dhúthaigh
agus mo thighearnas, agus mh’uile shealbha go síoruidhe ar
bhar mbreith. Do ghabhadar ar an seoladh sin, agus do
ghealladar a h-ucht bhur mór-dhachta an cuan agus an chaisléin
sin do dhíon agus do chumhdach agus do chosnamh ar feadh
chúise seirbhíse bhur n-grása. Tar a cheann so, a thighearna
ghrásamhuil, a gcunnarthaibh réitigh do ceangladh go
déigheanach eidir (eadar) Don Seón (Jon) dé laguila agus na Sagsanaidh
(gníomh as lór truagh-mhéile agus, do réir mo bhreithnighthe-se,
a n-aghuidh chirt agus choguais agus aondachta) a-measc
ionad eile do cuireadh a seilbh bhur mór-dhachta ar an gcáil
chéadna (agus nach le rún a dtabhartha do Shagsanachaibh
tugadh amach ná do glacadh iad), do cheangail Don Seón
air féin mo chaisléin agus mo chuan, aoin-eochair mh’oidhreachta,
ara gcoithigheann beatha iomad mílte dom dhaoinibh atá
ar feadh xx (20) léige sínte ré muir, do thabhairt a lámhuibh
ar n-eascarad gcruadhálach mallaighthe mí-chreidmheach:
ní as baoghal liom, ara mhéid do ghráin-eamhlacht, do
neamh-aondacht, agus do mhí-nádúrdhacht, dá dtí sé chum
críche mar do cumadh hé, do-bhéara cúis do dhaoinibh
eile gan ionn-taoibh a gcoda in’ a bpearsann do thabhairt re
Sbáineach dá éis. Ar na fáthaibh sin, a thighearna, do bhríogh
go mbreithnigheim an gníomh míchlúmhach-so do bheith
a n-aghuidh bhur n-onóra ‘gus bhur dtoile (do réir mar thuigim
ó na leitribh déigheanacha tháinic uaimh go h-Éirinn), an
n-dochar do sheirbhís bhur mór-dhachta, agus go dtiocfadh
den ionnarbadh síoruidhe do chur oram féin agus ar mo
phobal bhocht, dá sgaradh aon-chuid beó aguinn ó chloidheamh
ar n-eascarad, atáim dá chur romham maille re cúghnamh
Dia tairgsin dom chuan agus dom chaisléin do chongbháil
ó lámhuibh mh’eascarad go teacht ordair agus sgéal ó bhur
n-grásaibh, dá n-umhlócha mé, gidh de do thiocfadh díoth
mo dhaoine agus mh’oidhreachta go síoruidhe; agus mar
chomhartha gurab dá bhar mór-dhacht do-ním an t-ionnla-sa,
do chuir mé mo mhac oidhreachta a n-aois a chóig mbhliaghan
mar gheall re bhur dtoil do choimh-líonadh annsa chéim-so,
‘gus re bheith mar an gcéadna comhuiltheach ar an n-gealladh
tugus dá bhur mór-dhacht. Agus ní léicfinn féin díom gan dul
am pearsúin do láthair bhur mór-dhachta, acht d’eagla ar
gcoguidh a-bhus do dhul a n-anbhfhainne dom easbaidh.
Ar an adhbhar-sin do chuir mé féin agus ar n-uaisl’ eile,
do sgríobh maille ris chum bar mór-dhachta, ar gcara tairise
Diarmuid Ó Drisceoil, do dhruim ar n-dóchuis, do réir ar
n-aithne air, agus ar a’ n-díoth-cheall do do-chímuid
do ghnáth aige sa Chogadh Chatolica-sa, ‘s ar n-ucht uile
a gceann bhur mór-dhachta; agus do bhríodh nach raibh
caoí aguinn gach ní badh meabhair linn do sgríobhadh
chuguibh, atá muid go h-umhal dá h-iarruidh a éisdeacht as ar
n-ucht mar gur sinn féin do bheith do láthair, agus sgéala
comh-fhurtachta (chuirfeas meanma ar ar n-daoinibh) do
luathughadh chugainn maille ris, agus ‘na dhiaidh, bhur
gcobhair thrócuireach do bhros-dughadh chugainn, óir
ní fhuil dá luaithe nach fearrde, re linn neamh-ulmhachta
ar n-eascarad. Agus go teacht do sgéalaibh bhur n-grás, beit
a n-ullmhacht agam míle fear mar a mbiadh riachtanas na
seirbhíse, ‘gus guidhfeam Día trócuireach ar mo ghlúinibh
fá ré fhada fá shláinte chuirp agus anma, fá mhéidachadh
grás agas ratha do thabhairt dá bhur mór-dhacht. Cuirim
sibh ar díon an Uile-chomhachtaigh.

Ó Dhún Baoith,
Chaisleán Bhéara, xx (20adh) lá do Feabruair 1602.
Bhur n-óglach tairise dúthrachtach.
Dómhnull Cam Ó Súilleabháin Bhéarra.



Forógra Dhún Geanainn:

(24adh Deireadh Fóghmhair 1641):

‘S an fhorógra annseo do chur nuacht amach chun go gach aon daoine sa tír seo faoi na gcruinniú ‘gus Dáil na n-Gaedheal. Ní bhíonn sin in éadan an rígh agus ní bheidh sin muid gortaithe chun ar daoine na rígh as cineál Sasuinn agus as cineál Albainn fosta. Tháinig muid annseo le chéile le cosaint agus le saoirse againn agus le na Gaedheil dhúthchais amháin.

Cuirimid an t-orduighe chun gach aon daoine do fhill abhaile acu gan mhoill faoi phian bháis. Agus cuireann muid gealltanas láidir, déanfaidh gach aon dochar chun ceart a’ chóirigh do gach aon duine gan mhoill agus gan amhras.

Le h-orduigh

Feidhlimidh Ruadh Ó Néill



Forógra Iubhair Cinn Tráigh:

(4adh Samhain 1641):

Chun go gach aon Caitliceach na sluagh Róimh ‘s Sasannaich agus Gaedhealach san Ríoghalachd na h-Éireann. Ba bhreá linn gach aon sonas, saoirse na Creideamh agus caithréim in éadan na Gaill eiricigh na Sasuinn. D’ionnsaigh iad in éadan orainn leis crualachd an-mhor le h-aimsear ró-fhada ‘nois, agus ghoid ead asainn na cuirp againne ‘gus as talúin againne fosta!

Fógaireann muid sin, ‘s righ Sasuinn linn agus táimid ag déanamh san ainm aige. Fógaireann sé sin chugaibh, gach aon chara ‘s comh-thíreach annseo. Cuireann é muinín, dílseacht, creideamh agus féin-mhinín oraibh fá choinne obair mór anois. Chuir é h-orduighe chugainn faoi Seula Mór na h-Albainn ar Ciad (1adh) lá mí Dheireadh Fóghmhair sa bhliadhain 1641, agus dubhairt é sin aríst leis litirí eile ar faoi lá sin mar iarraidh sé cuidich linn asainn in éadan dáil Sasuinn go h-áiridh mar chuaidh ead ar an ionnsaigh in éadan cearta righ Sasuinn agus in éadan na Caitlicigh istigh ríoghalachd Sasuinn fosta.

Beadh cóipeanna na bhforógra seo trasna na tíre gan mhoill mar bíonn cóir agus ceart linn, agus tá dlíthe linn fosta.

Le h-orduigh

Feidhlimidh Ruadh Ó Néill



Forógra Achadh an Dá Charad:

(Lughnasa 1650):

Táid chugaibh a fheara! Tá saighdiúirí Choote chugaibh. Coote an dúnmharfóir. Bhí aithne agaibh ar Aonraí Ruadh mac Eoghain mhic Airt Uí Néill. ‘S cuimhin libh go léir an cion a bhí ag Eoghan Ruadh air. Agus nár dhíol ceana é? Ach is eol daoibh an íde a thug Coote air i ndhiaidh dó dul faoina choimirce. D’orduigh sé dá shaighdiúirí é a bhascadh chun báis le stoic a gcuid muscaed. Bás madadh a thug sé do mhac Eoghain Ruadh. Tá na saighdiúirí a dhein an ghníomh sin chugaibh anois. Tá stoic a gcuid muscaed smeartha le fuil agus inchinn Aonraí mac Eoghain Ruadh mhic Airt Uí Néill.

Táid chugaibh, a fheara, agus fuil na n-uaisle ‘gus na lag ar gach aon duine acu. Níor bhaineadh éiric na fola sin fós. Baintear inndiu í! Éirígí a fheara, ‘gus feartar rompu an fháilte atá tuillte acu!

Le Feidhlimidh Ruadh Ó Néill



Forógra Riaghaltas Cúige Chonnacht:

Fógra Riaghaltas Cúige Chonnacht:

31adh Lughnasa 1798:

Arm na h-Éireann:

SAOIRSE, COMH-IONANNAS, BRÁITHREACHAS,

Ceanncheathrú i gCaisleán Bharraigh

14ú Frugadóir – 6ú Bhliain Saoirse na bhFraing – h-Aon Aontaithe ‘gus Do-roinnte!

Tá Ginearál Humbert an t-Ard-Cheannaire h-Arm na Gaedheal nó h-Arm na h-Éireann agus tá ‘n-fhonn air chun do chur in eagar neart riaracháin na gCúige Chonnacht gan mhoill. D’fhógair sé sin:

  1. Beadh Riaghaltas Cúige Chonnacht i gCaisleán Bharraigh go dtí tuilleadh orduithe.
  2. Déanfaidh nó beadh dó daoine déag (12) san Riaghaltas agus beadh roghnaigh iad le n-Ard-Cheannaire h-Arm na bhFraing.
  3. Beadh Séan Ó Mórdha ‘n t-Uachtarán na Riaghaltas Chúige Connacht agus beadh chúram do chuir air leis ag roghna a dhéanamh agus ag aontú le chéile na daoine riaghaltas.
  4. Beadh an Riaghaltas ag obair chun le tabhair le chéile ‘n neart míleata Cúige Chonnacht agus leis ag tacaigh bheatha go h-Arm na bhFraing agus go h-Arm na Gaedheal.
  5. Beadh ocht (8) reisimint coisithe leis 1,200 saighdear le gach reisimint agus beidh ceathair (4) reisimint marc-shluagh leis 600 saighdear le gach reisimint ann.
  6. Cuirfidh Riaghaltas an fhógra ‘mach i gcoinne gach daoine leis eadaí ‘s armáil orthu mar fuair siad sin as an t-Airm agus ní bhfuil siad leo an t-Airm anois. Beidh ceathair ‘s fichead uair orthu do fhill an t-Airm ar ais aríst gan mhoill.
  7. Beadh nó tiocfaidh gach daoine ‘eadar sé bliain déag d’aois (16) go daichead bliain d’aois (40) go campa na bhFranncaigh san ainm Saoirse na h-Éireann mar beadh iarraidh iad do mháirseáil le chéile in aghaidh a namhaid coiteann agus ‘s iad – na Sasanaich ‘s Gaill eile – mar beadh sgrios acu ‘mháin a thosóidh saoirse ‘gus fíorshona go Sean Éireann nó Sean Hibernia.

Ginearál Humbert, Ard-Cheannaire.

 



Forógra Dáil Cúige Chonnacht:

Fógra Dáil Cúige Chonnacht:

31adh Lughnasa 1798:

Arm na Gaedheal:

SAOIRSE, COMH-IONANNAS, BRÁITHREACHAS,

Ceanncheathrú i gCaisleán Bharraigh

14ú Frugadóir – 6ú Bhliain Saoirse na bhFraing – h-Aon Aontaithe ‘gus Do-roinnte!

Tá Ginearál Humbert an t-Ard-Cheannaire h-Arm na Gaedheal agus tá ‘n-fhonn air chun do chur in eagar neart riaracháin na gCúige Chonnacht gan mhoill. D’fhógair sé sin:

  1. Beadh an Dáil Cúige Chonnacht i gCaisleán Bharraigh go dtí tuilleadh orduithe.
  2. Beadh dó daoine déag (12) istigh san Dáil agus beadh roghnaigh iad le n-Ard-Cheannaire h-Arm na bhFraing.
  3. Beadh Séan Ó Mórdha ‘n t-Uachtarán na n-Dáil Chúige Connacht agus beadh chúram do chuir air leis ag roghna a dhéanamh agus ag aontú le chéile na daoine riaghaltas.
  4. Beadh an Dáil ag obair chun le tabhair le chéile ‘n neart míleata Cúige Chonnacht agus leis ag tacaigh bheatha go h-Arm na bhFraing agus go h-Arm na Gaedheal.
  5. Beadh ocht (8) reisimint coisithe leis 1,200 saighdear le gach reisimint agus beidh ceathair (4) reisimint marc-shluagh leis 600 saighdear le gach reisimint ann.
  6. Cuirfidh an Dáil fhógra ‘mach i gcoinne gach daoine leis eadaí ‘s armáil orthu mar fuair siad sin as an t-Airm agus ní bhfuil siad leo an t-Airm anois. Beidh ceathair ‘s fichead uair orthu do fhill an t-Airm ar ais aríst gan mhoill.
  7. Tiocfaidh gach daoine ‘eadar sé bliain déag d’aois (16) go daichead bliain d’aois (40) go campa na bhFranncaigh san ainm Saoirse na h-Éireann mar beadh iarraidh iad do mháirseáil le chéile in aghaidh a namhaid coiteann agus ‘s iad – na Sasanaich – mar beadh sgrios acu ‘mháin a thosóidh saoirse ‘gus fíorshona go Sean Hibernia.

Ginearál Humbert, Ard-Cheannaire.



Forógra Saor Riaghaltas Cúige Chorcaigh Mhumhain:

Fógra Saoirse Chorcaigh ‘s Mhumhain:

Forógra Saoirse na Mhumhain:

(8adh Feabhra 1822):

Tá Ginearál Carraige, an t-Ard Cheannaire h-Arm nan Gaedheal agus ta ‘n-fhonn air chun do chur in eagar neart riaracháin Cúige Chorcaigh Mhumhain gan mhoill. D’fhógair sé sin:

Tiocfaidh gach daoine n-eadar sé bliadhna déag d’aois (16) go dhá scór bliadhna d’aois (40) go campa na Fíor Gaedheil nó Arm na Gaedheal gan mhoill san ainm Saoirse na h-Éireann mar beadh iarraidh iad do mháirseáil le chéile sa shluagh mór in aghaidh a namhaid coiteann agus ‘is iad – na Sasanaigh – mar sgrios acu ‘mháin a thosóidh saoirse ‘gus fíor-shona chun go Seann Hibernia.

Ginearál Carraige, Ard Cheannaire.



Forógra Caonraí:

(2adh Bealtaine 1847):

Do na daoine faoi timpeall annseo – Beidh na Saothraithe na Caonraí le chéile le cruinniu mór thuas ar Cnoc Ruadh ar Dé Luain ar 3adh Bealtaine. Déanaidh muid sin mar iarruidh muid do chur spiorad dú-shlanach láidir i gcoinne Ár Mór ar an bealach chugainn orainne. Bhí fíor síocháin annseo nuair bhí na daoine obair acu. ‘S gan obair acu orthu ‘nois, agus ca bhfuil an fear ba mhaith leis do fhaigh punt amhain na biadh Indiach air, nó na droch biadh amuigh as na cistin phoiblí, nuair beadh sé ‘nonn don obair i dtacaíocht a thabhairt le h-aghaidh do chlann ‘s teaghlach aige. Ba cheart bíonn fíor obair aige do thabhairt tacaíocht do chlann air agus beadh sé saor as na carthanais bréige san áit’ annseo. Tabhair iad cuidiú bréige mícheart chun ar na daoine ‘gus ní fhios acu na fíor-sgéal agus fíor nuacht sa cheanntar annseo. Ní chúram ceart acu le na daoine bhochd annseo freisin trasna na tíre – Cruinnigh le chéile ‘gus beadh bás nó glórmhar do fhocail againn asainn.

Na Fíor Ghaedheil na Caonraí.



Forógra Drom Collachair:

(24adh Meán Fómhair 1847):

Éist ‘s léamh suas, cuiridh thú chun stad obair dhlí Sasuinn in aghaidh Pád Ó Súilleabháin gan amhras anois – tabharfaidh thú obair aige do chur é airgead chugat aríst. Ní cheadaíonn mé obair cruadh Sasuinn in aghaidh ar gach aon daoine ‘nnseo, ‘gus sin é! Ba cheart glacann thú don ordaigh asam, nó beadh thú chun bás uafasach go luath gan mhoill! Tabhairim mo fhocail go Dia, beadh thú bás go luath má beadh thú obair leis na Gall in aghaidh na Gaedheil ar ais aríst. Déanann mé forógra go Dia seo!

Captaen Ó h-Eithir
Drom Asail.


Forógra Chnoc Fírinne:

(28adh Meán Fómhair 1847):

Tá ciadta ‘s ciadta daoine ar an bealach go bás, mar tá ocras gan biadh acu annseo. Tá daoine tinneas acu, tá na sean athair agus na sean mháthair na fear oibre – tá daoine tinneas, daoine lag, daoine dall, na baintrí, na dílleachtaí gan cuidiú ‘s gan biadh ‘s gan bheith ag súil acu ‘nois. Ní bhfuair daoine amháin gach aon biadh, cuidiú nó bheith ag súil cuid ‘s bhig as na tighearnaí talún áitiúil annseo. ‘S rudaí ró-uafasach anois gan amhras! Cuireomar an ceist chugaibh – na coimisinéirí thigh bhochd ‘s daoine bhochd san áit annseo do chur fíor chuidiú chugainn oruinn anois gan mhoill. Cuireann iad – na tighearnaí talún – stad do chuidiú chugainne ‘gus tá sin ró-chruadh gan amhras. Feiceann iad oruinn gach aon lá ‘gus tá fhios acu na fíor sgéal an-uafasach san cheanntar annseo freisin! Ach, dhubhairt siad beadh siad obair shábháil linn oruinn le linn gach aon cruinniu mór, ach táimid gan biadh, gan obair ‘s gan súil anois annseo. Tá fhios againn faoi sgéalta rúnda ‘s faoi na cruinnithe rúnda fúinn le na h-ard bhord na teach bhochd annseo ‘gus ní mhaith linn sin! ‘S tighearna talún Debhinn, tighearna Cúirtnigh, tighearna Múscraí ‘n aice leis Liam mac Gabhann Ó Briain in aice le dó fear dhéag eile ‘obair in aghaidh muid gach aon ócáid. Tá fhios againn faoi biadh rúnda ‘taisteal amuigh as an cheanntar annseo, ‘gus iarruidh muid sin – na biadh – le h-aghaidh na daoine bhochd annseo gan mhoill! Tá fhios againn faoi pleananna cruadh asaibh do chur biadh ar loinge gan mhoill mar iarruidh daoibh do dhéan airgead mór as na biadh fás áitiúil. ‘S sin ró-uafasach agus ró-chruadh freisin! Tá fhios againn faoi na forógraí láidir in aghaidh sin le Briain Mac an t-Síthigh, agus ‘s fear amhain é fhein i gcosaint na daoine bhochd annseo. Tá sin ró-chruadh asaibh in aghaidh oruinn do chur na daoine dúthchais bhochd chun go bás gan cuidiú! Agaireann muid chun go Dia Mór le cuidiú in aghaidh daoibh agus le cosanta leis amuigh as bás mar iarruidh muid biadh, cosanta ‘s súil as Dia Mór le h-aghaidh na clainn againn amhain anois gan mhoill.

Séamus Ó Míocháin
Agus na Fíor Gaedheil Chnoc Fírinne.



Forógra na n-Greanach:

(5adh Deireadh Fómhair 1847):

Chuireomar na fíor sgéal romhaibh cúpla am anois agus cha dhéanamh daoibh gach aon rud do chur rudaí cóir ‘s ceart linn againne. Táimid beo gan biadh, gan obair ‘s gan súil againne ‘gus cén fáth ní chuireann sibh cuidiú chugainn annseo? Dubhairt muid na fíor sgéalta trasna na ceanntar faoi daoine bás san uimhir ollmhór gach aon nóiméad, gach aon uair, gach aon lá, gach aon seachtain ‘s gach aon mí gan sos agus tá fhios agaibh sin gan amhras agus ní chuirim daoibh fúinn freisin. Baineann daoibh sibh gach aon biadh ‘s airgead ‘s beo agaibh mar ‘s ar taobh na Gaill ‘s ar taobh na diabhal libh. Agus suibhealann muid ar an bealach go bás gach aon am! Suibhealann daoibh ar cuirp bás briste nuair a beadh muid bás agus amharcann muid ar na páistí ‘gainne go bás gach aon lá ‘gus tá sin an sgéal leis na sean daoine ‘gainne freisin. A fhir – tá fhios againne na pleananna bás libh le h-aghaidh againne ‘gus níl amadáin linn-se seo! Feiceann muid níl chuirim daoibh libh oruinn, agus ní bhásaidh muid gan troid! Ní chuirim daoibh le h-aghaidh linn mar fhuair daoibh airgead, saibhir, biadh agus saor-obair asainn le bliadhanta fada ‘nois, agus níor thug daoibh cuidiú ‘mháin chugainn ó thosaidh amach Ár Mór annseo. Fágann loinge biadh amuigh as an tír seo gach aon lá gan amhras, agus cén fáth ní chuireann daoibh stad chun sin go dtí ‘nnseo? Fágann loinge biadh amuigh as an tír seo ‘nois gan amhras agus ní chuireann daoibh stad go sin agus cén fáth? Tabhair daoibh airgead fá choinne madraí, capaill ‘s pionó gach am nuair a fhuair muid bás san uimhir an-mhor gan stad! Faigheann muid biadh uafasach Indiach againne gach am agus chan fheil sin cóir ‘s ceart! Tá gach aon tighearna talún libh in aghaidh oruinn agus tá fhios againn sin. Agairimid chun go Dia Mór, chun go riaghaltas Sasuinn i Lonndáin, chun go chugaibh-se, chun go gach aon saor tír agus saor daoine trasna na Domhain Mór le cuidiú sábháilte ‘muigh as ocras ró-uafasach annseo. Ní bheadh muid bás gan troid, gan strígh agus gan ágóid. Ach, bíonn Dia Mór linn-se gan amhras, agus déanaidh é ceartas linn oruinn gan amhras freisin! Agairimid chun é – Dia Mór – do chur díoghaltas mór oruibh-se gan mhoill mar ‘s daoine uafasach sibh gan amhras! Níl obair ceart maith annseo ‘gus ‘s fuath linn go mór in aghaidh daoibh mar sin! Ní thabhair daoibh biadh, airgead, ainmhithe nó cuidiú eile chugainn agus beadh díoghaltas Dé oruibh gan mhoill go luath! Beadh sluagh an-mhor bás má ní chuidiú ceart oruinn asaibh gan mhoill go luath.



Forógra Brú Rígh:

(31adh Deireadh Fómhair 1847):

Rinn dhearmad na tighearnaí talún ‘s na riaghaltas Gall an ceartas fíor Chríostaíochd fá choinne na daoine bhochd trasna na tíre ‘gus táim ceart ‘s fíor faoi sin gan amhras! Siubhail siad i gcoinne na daoine bhochd gach aon am leis cruadhlachd an-mhor orthu – na daoine bhochd – annseo. Agus amharcann siad orthu in aice beo-stoc freisin. Agus a dhubhairt mé sin! ‘S Díoghaltasaí Mór i bhFlaithis gan amhras agus tiocfaidh sé ‘n aghaidh orthu – na tighearnaí talún – leis díoghaltas an-mhor uafasach.

Cén fáth thit na daoine ar gach aon rud cruadh orthu, ach fágann tréadaí mór – na h-ainmhithe – amuigh as Éireann gach aon lá nuair a fhuair daoine bhochd bás gach aon am gan biadh agus gan cuidiú.

Beadh díoghaltas an-mhor orthu – na tighearnaí talún ‘s riaghaltas Gall – má ní bheadh biadh, ceartas, cuidiú ‘s talamh le h-aghaidh na daoine bochd annseo go luath gan mhoill.

le Seaghan Uí Riain
Easbuig na Luimneach.



Forógra ‘n Aghaidh Dáil Dhubha:

(1adh Márta 1848)

Fhuair dáil dhubha bhriste ‘s bás inné ‘nnseo – bha siad mar a chéile Oilibhir Cromáil. Ba ‘Coiste na Caomhnóirí’ ‘n t-ainm a bha acu, ‘gus ba fuath leo ‘n aghaidh na daoine bhochda gan amhras. Fhuair na ‘caomhnóirí’ bhriste suas agus fhuair ead chuir amach anois mar ‘s gan onóir iad, ‘s gan creidimh ceart acu, ‘s gan deas leo ‘gus ‘s gan fíor spiorad orthu freisin. Rinn daoine na h-áite obair an-mhor leo ‘gus ní bhfuair ead cuidiú ‘stu mar chreid na ”caomhnóirí’ san airgead roimh daoine. Fhuair siad saor amach leis dúnmharú gach aon lá ‘nnseo. Táimid ‘caomhnóirí’ nuadh anois. Ba cheart rinn dearmadta na droch duine – ‘na sean chaomhnóirí’ – agus déanaidh dearmadta obair cruadhlachd astu freisin gan amhras. Ba dáil dhubha siad gan amhras.

Eoin Mac Suibhne
An Caisleán Nuadh Thiar
Deas Mumhain.



Forógra Shluagh Sáirséal:

(4adh Aibreán 1848):

Iarruidh muid éirigh amach ‘s réabhlóid annseo ‘n Éireann anois! Fuair dhá (2) milliúin Gaedheal bás annseo le linn dhá bhliadhain roimhe, ‘gus bhí sin mar Ár Mór orainn annseo ‘nois. Fuair míle (1,000) daoine bás trasna na tíre le míle saol am le linn Ár Mór eadar Lár an t-Samhraidh 1846 go Nodlaig 1847. ‘S ró-chruadh ‘s ró-uafasach sin annseo. Cén fáth ní chuireann riaghaltas Gallda ‘n fhíor uimhir na daoine bás amach le trasna na tíre? Ní chuireann siad amach mar beadh muid an-cheart don éirí amach sa réabhlóid tar éis sin gan amhras. Fuair milliúin ‘s milliúin Gaedheal bás annseo ‘gus táimid faoi riaghaltas uafasach ar fós anois – cén fáth? Tá rogha linn in Éireann agus trasna nan Gaedhealtachd seo – Réabhlóid nó Cinedhíothú, Saoirse nó Bás. Ba cheart éiróidh muid i gcoinne na riaghaltas Gallda gan stad ‘s gan mhoill. Táimid ar an bhóthar go bás anois agus ní h-iarruidh muid dlí le h-aghaidh leo, ní chuiridh muid cuidiú chucu nó níl obaireann muid in aice leo mar tá sin bóthar turas go bás le h-aghaidh milliúin ‘s milliúin Gaedheal eile trasna nan Gaedhealtachd. Tosóidh muid éirigh amach nuadh gan mhoill.

Sluagh Sáirséal
Arm Cónaidhme na h-Éireann
Luimneach, Deas Mumhain.



Forógra Cathair Maothail:

(25adh Meitheamh 1848):

‘S gliondar a bheith orm-sa don obair ar Uachtarán Sluagh na Saoir, agus tá súil agam do fheiceáil sluaighte saoirse ‘stigh sa gach aon sráidbhaile ‘s istigh sa gach aon bhaile trasna na h-Éireann gan mhoill. Ba cheart bheith muid i gach aon paróiste le neart againne linn gan amhras. Beadh an uair linn don éirigh amach suas i gcoinne Sasuinn go h-an luath. Beadh beart meandar an focal linn. Beadh gach aon buachaill, fear agus daoine láidir istigh sa gach aon shluagh trasna na tíre ‘s trasna nan Gaedhealtachd freisin gan mhoill. Cuirfidh na daoine bhochd istigh shluaighte ‘n aice leis daoine saor i gach aon sráidbhaile freisin anois. Abair mé sin, tá na Fíor Ghaedheil ina measg eadar na daoine bhochd ‘s na daoine saor gan amhras.

Liam Mac Gabhann Ó Briain.



Forógra Mhungairit:
Forógra Ráithín:
(10adh Nodlaig 1848):

Tiocfaidh na Gaedheil áitiúil le chéile faoi Mungairit amárach ar 9 (naoi) a chlog ar 11adh (h-Aon lá dhéag) gan mhoill. Cuiridh muid ceisteanna chun ar fear Monseall san am sin, mar iarraidh muid obair, cuidiú, biadh, éadaithe ‘gus saoirse. Ba cheart beadh fíor chearta linn againne mar táimid annseo sa tír seo. Táimid ar an bhóthar go bás gach aon lá gan amhras nuair tá biadh an-mhor cuid ‘s mó ‘taisteal amuigh as an tír seo gach aon lá gan stad. Ní bhfuil biadh, éadaí, cearta ‘gus beo linn anois. Ach tá bás, bochdaineacht, ocras agus gach aon tinneas againne orainn anois agus chan eil sin cóir ‘s ceart!

Muinntear na Mungairit
Deas Mumhain.



Forógra Chumann na Chairde:

(Bealtaine 1849):

Tháinig an Ár Mór uafasach ar na daoine bhochta trasna na h-Iarthar agus an Deisceart na tíre go h-áirithe. Nuair a fhuair na prátaí bás, chaill siad gan aon neart ‘s spiorad acu leo, ‘gus chuaidh siad chun gu bochtaineacht gan mhoill. Chuir na feirmeoirí beag troid mór dochreidte suas an aghaidh an ár mar bhí súil láidir acu san am sin. Chuaidh siad chun go bochtaineacht nuair a fhuair na prátaí bás aríst le h-aghaidh am a dó. Annsin, tháinig na rátaí bhochta ar na ceanntair bhochd go h-áirithe ‘gus bhí sin an-chruadh gan amhras. ‘S clainne cuid ‘s mó san bhochtaineacht ró-uafasach anois agus as gach aon aicme astu. Chonnaic muid radharcanna ró-uafasach annseo trasna na tíre ‘gus tá sin mar Ár Mór. Chonnaic muid na sluagh daoine bocht ‘s bás ‘fás gach aon seachtain gan stad agus tá na sgéal trasna na tíre ró-uafasach anois gan amhras. Bíonn Ár Mór agus ocras dhubh ‘taisteal ar fud na tíre gan sos anois agus ‘s mór an truagh sin.

Cumann na Chairde
Éireann, an Ghaedhealtachd.

 

 



 

Óráid Cois Uaighe sa Tórramh Ua Donnabháin Rosa:

‘A Ghaedheala,

Do h-iarradh orma-sa labhairt indiu ar son a bhfuil cruinnighthe ar an láthair so ‘gus ar son a bhfuil beo de Chlannaibh Gaedheal, ag moladh an leomhain do leagamar i gcré annso agus ag gríosadh meanman na gcarad atá go brónach ina dhiaidh.

A cháirde, ná bíodh brón ar éinne atá ina sheasamh ag an uaigh so, acht bíodh buidheachas againn inar gcroidhthibh do Dhia na n-grás do chruthuigh anam uasal áluinn Dhiarmuda Uí Dhonnabháin Rosa agus thus ré fhada dhó ar an saoghal so.

Ba chalma an fear thú, a Dhiarmuid. Is tréan d’fhearais cath ar son cirt do chine, is ní beag ar fhuilingis; agus ní dhéanfaidh Gaedhil dearmad ort go bráth na breithe.

Acht, a cháirde, ná bíodh brón orainn, acht bíodh misneach inar gcroidhthibh agus bíodh neart inar gcuisleannaibh, óir tuigimís nach mbíonn aon bhás ann nach mbíonn aiséirghe ina dhiaidh, agus gurab as an uaigh so agus as na h-uaghannaibh atá inar dtimcheall éireochas saoirse Ghaedheal.

Pádraig Mac Piarais
1915



POBLACHT NA h-ÉIREANN

RIAGHALTAS SEALADACH

PHOBLACHT NA h-ÉIREANN

DO MHUINNTIR NA h-ÉIREANN

A FHEARA AGUS A MHNÁ NA h-ÉIREANN: In ainm Dé agus in ainm na n-glún a chuaidh romhainn agus óna bhfuair sí seanoideas na náisiúntachta, tá Éire, trínne, ag gairm a clainne faoina bratach agus ag bualadh buille ar son a saoirse.

Tar éis di a fir a eagrú agus a olliúint in h-eagraíocht rúnda réabhlóideach, Bráithreachas Phoblacht na h-Éireann, agus ina h-eagraíochtaí míleata poiblí, Óglaigh na h-Éireann agus Arm Cathartha na h-Éireann, agus tar éis di a riallbhéas a thabhairt go foighneach chun foirfeachta agus feitheamh go buanseasmhach leis an bhfaill chun gnímh, tá sí ag glacadh na faille sin anois, agus, le cabhair óna clainn ar deoraíocht i Meiriceá agus ó chomh-ghuaillithe calma san Eóraip, ach, thar gach ní, le muinín as a neart dílis féin, tá sí ag bualadh buille i n-dóchas iomlán go mbéarfaidh sí buadh.

Dearbhaimid gur ceart ceannasach dochloíte ceart mhuinntir na h-Éireann chun seilbh na h-Éireann, agus chun dála na h-Éireann a stiúradh gan chosc gan ceataí. Níor cuireadh an ceart sin ar ceal leis na bhforghabháil a rinne pobal eachtrannach agus a riaghaltas air le cian d’aimsir ná ní féidir go brách a chur ar ceal ach trí dhíothú mhuinntir na h-Éireann. Níl aon ghlúin dá dtáinig nár dhearbhaigh pobal na h-Éireann a gceart chun saoirse agus ceannas a náisiúin; sé h-uaire le trí chéad bliadhain anuas dhearbhaíodar faoi airm é. Ag seasamh dúinn ar an gceart bunaidh sin agus á dhearbhú aríst faoi airm os comhair an t-saoil, fógraímid leis seo Poblacht na h-Éireann ina Stát Ceannasach Neamhspleách agus cuirimid ár n-anam féin agus anam ár gcomrádaithe comhraic i n-geall lena saoirse agus lena leas, agus lena móradh i measg na náisiún.

Dlíonn Poblacht na h-Éireann, agus éilíonn sí leis seo, géillsine ó mhuinntir uile na h-Éireann, idir fhir agus mhná. Rathaíonn an Phoblacht saoirse chreidimh agus saoirse shibhialta, comh-chearta agus comh-dheiseanna, dá saoránaigh uile, agus dearbhaíonn sí gurb é a rún séan agus sonas a lorg don náisiún uile agus do gach roinn di, le comh-chúram do chlainn uile an náisiún, agus le neamhaird ar an easaontas a cothaíodh d’aontoisc eatarthu ag riaghaltas eachtrannach agus lér deighleadh míonlach ón tromlach san am atá imithe.

Go dtí go dtabharfaidh feidhm ár n-arm an t-ionú dúinn Buan-Riaghaltas Náisiúnta a bhunú ó theachtaí do phobal uile na h-Éireann arna dtogadh le toghcháin a cuid fear agus ban, déanfaidh an Riaghaltas Sealadach, a bhunaítear leis seo, cúrsaí sibhialta agus míleatana Poblachta a riaradh thar ceann an phobail.

Cuirimid cúis Phoblacht na h-Éireann faoi choimirce Dhia Mór na n-Uilechumacht agus impímid a bheannacht ar ár n-airm; iarraimid gan aon duine a bheas ag fónamh sa chúis sin do tharraing easonóra uirthi le milaochas, le mídhaonnacht ná le slad. San uain oirbheartach seo is é dualgas náisiún na h-Éireann a chruthú, lena misneach agus lena dea-iompar agus le toil a clainne á dtoirbhirt féin ar son na maitheasa poiblí, go dtuilleann sí an réim ró-uasal is dán di.

Arna shíniú thar ceann an Riaghaltas Shealadaigh,

TOMÁS Ó CLÉIRIGH,
SEÁN Mac DIARMADA
PÁDRAIG Mac PIARAIS
SÉAMUS Ó CONNGHAILE
TOMÁS Mac DONNCHADHA
ÉAMONN CEANNT
IÓSEPH Ó PLUINGCÉAD.



Litir Ghaedheil Aontroma chuig an Taoiseach:

(8adh Bealtaine 2021):

A Taoisigh,
Tá muid ag sgríobh chugat mar Ghaedheil atá páirteach i gcluicí Gaedhealacha i gConndae n-Aontroma. Mar shaoránaigh Éireannacha, creideann muid gurbh fearrde saoránaigh uile an oileáin a bheith inár gcónaí le chéile ar bhonn comh-ionannais, in Éirinn chomh-aontaithe ‘s chomh-roinnte. Tá comh-ráite ‘g titim amach ar fud na sochaí maidir le cén chuma a bheas ar an oileán seo san am atá le teacht. Tá na comh-ráite sin ar siúl, comh mhaith, ag gach leibheál de phobal CLG. Ba mhaith linn go dtabharfaidh Riaghaltas na h-Éireann ceannaireacht ar an phlé sin agus ar an phleanáil faoin todhchaí. Iarann muid ar an riaghaltas Tionól Saoránach Uile-Oileánda a bhunú chun dearcthaí saoránach ó thuaidh is ó dheas a thabhairt le chéile. ‘S é an aidhm a bheadh leis an tionól sin an comh-dhearcadh is láidre ‘gus is féidir a thógáil faoin bhealach chun tosaigh. Tá na Gaedheil suite ‘n áit speisialta i gcroílár pobail áitiúila. ‘S féidir leis na Gaedheil cur go fiúntach leis an chomhrá seo ‘r thodhchaí ‘n oileáin. Ba mhaith linn saoránaigh ó gach traidisiún a spreagadh le bheith páirteach sa phlé seo. Tá dualgas ar Riaghaltas na h-Éireanna chinntiú go léirofar meas ar chearta daonlathacha gach saoránaigh in Éirinn, is cuma cén chearn den oileáin ina bhfuil cónaí orthu, ‘gus go n-déanfar cosaint orthu dá réir sin. Bíonn sé sin tábhachtach i gcónaí. Tá sé tabhachtach faoi láthair, go h-áirithe, i ndhiaidh an Bhreat-imeachta (Sas-amach). I gcomh-théacs na físe atá leagtha ‘mach i gComh-aontú h-Aoine ‘n Chéasta i leith an athraithe dhaon-lathaigh, impíonn muid ort tús a chur leis an phróiseas seo. Ní mór an phleanáil a thoiseacht anois. Tá muidne tiomanta ‘n ról ‘s againn féin a imirt.

‘S muidne le meas.
Pádraig Ó Cuinneagáin
Conchubhair Mac Canna
Áine Uí Thiobraide
Aisling Uí Raghallaigh
Sinéad Nic Ádhaimh
Deaglán Ó Loingsigh
Niall Ó Murchaidh
Briain de Faoite
Toirdhealbhach Somhairle Mac Neachdainn
Liam Mac Síl
Maighread Ní Fhloinn
Antaine Ó Fionnagáin
Clíona Scoithnait Ní Dhreáin
Caitríona Ní Chiardha
Gréagóir Ó Catháin

In aice leis 3,000 ainm Gaedheal eile nó faoi sin.