Gàilig Cheap Breatuinn

Gadraisg: = a crowd of children talking together or the prattle of children heard from a distance.
Sgiobabo: = a band of stalwarts people who went from place to place breaking in moor and backland commons into arable lands, small holdings and townships.
Sgolachdan: = a fledgling, a full-grown bird about to leave the nest.
Trosdan: = crutch.
Plaigheart: = a clout or a blow with the hand.
Saotadh: = a violent blow especially that of a cow charging with her horns.
Clobhannan: = That which is cut up into long narrow strips.
Ceallan: = Small bundle or parcel, bagatelle.
Seadan: = load noise caused by inhaling or exhaling air, the blowing of a whale for instance.
Tadhtach: = tame, to tame
Goilleagan: = tiny harex.
Buaman: = a boor, an uncouth, raw fellow.
Eacarsaich: jerks, assholes
Cumhach: = selfish.
Spiorachas: = to climb to the top of a high place, venturing too near an edge.
Tàblach: = to be well provisioned, stocked with needed materials or food.
Peileastarachd: = horseplay, fooling around, playing.
Peithinne: = a brat, a naughty or mischievous boy.
Preisein: = a death struggle or agony.
Bunnaigeach: a rough fellow, a ruffian.
Sguairne: = a stock of anything, a pile.
Bragalach: = an uncouth woman, a virago.
Leatraigeis: = a wallet or a man’s purse.
Batraigeadh: = the stiffening of any new fabric.
Clamhadh: = fault finding, censuring, criticising.
Taim: = sense.
Tunnachdail: = rocking the body, the continuous motions of the body from side to side as in pain or grief.
Mimum: = term of endearment.
Smùgaid na cuthaig: = the spittle-like fluid one sees on wild plants and herbs in hot weather in June.
Smeangladh: = nibbling, pretending to be eating.
A’ dol am fanachd: = allow food to go waste by keeping it too long.
Braota: = large slice of bread.
Ranagail: = noisy quarrel, scrap or fight.
Gàmorrum: = idly gadding / going about without aim or purpose.
Starachdach: = crotchety.
Ràn gaorra: = cry from a wounded person.
Tamaisdeireachd: = tomfoolery.
Cìpeachadh: = subduing, overpowering or punishing.
Cinniceadh: = twisting or twinging of the body as if itchy or uncomfortable.
Cusadh: = harsh discipline, thrashing or beating.
Hùla-hàrlaidh: = wild commotion.
Cliogad-a-gleadhrum: = load noise.
Beir air bheir: = striving of two or more people for a certain thing or end.
Bonnach-luirg: = reward of a bannock given to a young lad on reporting that he had discovered a new-born lamb.
Ceannardach: = an unploughed strip of at the end or head of a field which the plough could not reach.

Corra-chnamh: =sitting on one’s heels. Strainglean: = horse distemper, a cold. Minumar:= term of endearment

Iomaire a’ mhàil: = gheibhear an t-ainm seo ann an gu leòr de na h-Eileanan air ionad nach robh air àiteachadh bho chionn iomadh linn. Bha an t-iomaire seo ga thionndadh, ga chur agus ga bhuain do na h-uachdaran mar mhàil airson nam nèapagan fearainn a bh’ aig an tuath fèin an siud ’s an seo. Bha iomaire a’ mhàil gu coitchinn mu leth-mhìle de dh’fhad is co-oibreachadh aig an tuath agus aig tuath an àite eatorra. Gach fear a’ dèanamh a’ cuid feumte air obair gach aon a’ toirt toradh a shaothraich do na h-uachdaran, b’ e seo am màl.

Ruspal: = rascal, bold fellow, scoundrel.
Sgàrdach: = a wild startled look as if of an insane person.

Bò sgàrdach.
Meuchd: =bodily disease or weakness, defect, infirmity.
Ag eunachd: = stalking.
Ruchd-rùdhain: = flatulence, food repeating and coming back after eating, vomiting.
Iorapais: boisterous, fidgety, restlessness.
Mothal: = outburst of laughter, loud laugh.
Snaomh: = dense crowd, large number.
Sgreachan caillich: = white, bell heather, cotton.
Drùchdan: = small cut under toes cause by walking bare-foot over rough moorland grass.
Bigean-neòinean: = small white flower on Seamróg.
Sàlagan: = bitter fluid which rises from an unsettled disordered stomach, stomach acid.
Cnàmhan buntàta: = Potatoes from which the eyes have been cut.
Ulaidh-phruis: = Bustling, stirring, plenty of action.
Praoisgeil: = giggling.
Ball-dòbhrain: = the dark patch or growth on face often on the side of nose under the eye.
Ruith-chuip: = the wake of a steamer.
Pribide: = a tidy pile as of money.
Rùpal: = voracious, greedy, ravenous.
Lionnaraich: = form a seaweed of a reddish colour, very tenuous but always found in fresh water wells.
Atharrais-mhiallan: = mimicking.
Plòiteag: = a young girl, especially a quiet, shy, affectionate one.
Grà: = evil look.
Braighdeach: = well-fed, high-life, luxury.
Roichd: = feast.
Almsadh: = brief interval, a passing chance.
Cràgaisgean: = the little erect bit of stick on the gable of a thatched house to which ropes etc were tied.
Traoghaid: = pranks, playful tricks.
Butairscionn, Butair-scionn: = topsy-turvy.
Clach-bhoinne: = drops that fall at slow intervals, the latter part of a shower when the drops are less incessant and are about to cease altogether.
Taghaistean – the large holes round a creel near the top made for the rope.

Air Leódhais they call it na breugan.
Bailbhe: = abatement of pain, lessening of pain.
Bladhstair: = a clown, senseless jesting or talk, bladhstaireachd.
Geadaisg: = chad. That’s a very, very uncommon fish. There’s only one loch that I know which has this fish and that is Loch Miallaid in Staffin air Eilean Sgítheannach. It is found elsewhere only on the Continent of Europe, geadaisg.
Bioran-deamhnaidh: = the small fish called the minnow.
Ìomhachan: = black pearls as found in rivers
Sogamas: = demonstrative welcome.
Siriste: = a tall, spare half-grown girl, siriste.
Neadraigeadh: = a beating, manhandling.
Deatharra: = ill-favoured, ugly.
Braothas: = infatuation, excessive love. Ta braothas oirre or ta braothas air air a shon = She was infatuated or he was infatuated, madly in love.
An troighleachd: = A disturbance caused by an intoxicated person.
Togmhail: = moaning, regretful, threatful, load complaint.
Piollachan: = a song. It also means tuneful. I’ve heard the phrase piollachan òrain.
Tòchdadh: = swelling.

Bò sgàrdach: = crazy looking person, cow

Ta braothas oirre or ta braothas air air a shon = She was infatuated or he was infatuated, madly in love.

Bladhstaireachd: = senseless, pointless talking. Clown like talk

Breall a’ bhainnseadh: = the stigma which is attached to one who attends a wedding uninivited. A gate-crasher. A wedding crasher.

Chaidh breall a’ bhainnseadh air: = He was a gate-crasher.

Càpaireid: = din, noise, commotion.
Dèan fodha: = dipping the oar the slow down a boat’s motion on getting near land.
Sìoganachadh: = that which is is rendered dry or parched as a cow when milked of the last drop.
Plim: = broad grin or smile.

Dì rìnn: = the smallest possible object or value

Chan eil dì rìnn de fheum ann = It was of no use

Iomachadh: = rolled in mud. Air iomachadh sa pholl.
Gòlaidean: = trinkets, showy ornaments.
Glas-ghoibhleann: = sin ainm na bò a bh’ aig Fionn.
Corra-bheann: = sin ainm a’ choin a bh’ aig na sìdhichean.
Steipleis: = a hotch-potch of soft foods mixed together in one dish.
Badhltachd: = heavy flesh and fat on a person or animal.
Ionnsgach no nionsgach: = knap-weed used for dye sna nan Eileanan.
An t-amharcan: = centre of dish in the eye.
Sùilean: = potatoes that are planted, sùilean a’ bhuntàta.
Ràsanna: = meddlesome, firy, high-spirited, also stubborn, ungovernable.
Sgriach: = a landslide on a hillside.
Sligean-madaidh: = the shells in which black pearls are found in rivers.
Steallag: = tongue of shoe or boot.
Steòpachd: = extremely slow at walking, or proceeding with anything, slow in speech, a slow drawl, also conveys the idea of untidiness.
Gorraisg: = a clumsy or irresponsible person. Bu tu an gorraisg.
Gothadh: = cutting, satirical remarks about a person, gothadh.
Gaireicheadh: = spell of wild, blustery weather, wind and rain.
Mearall: = that’s the very spot where a river meets the ocean or the sea and sometimes there’s a commotion caused by the meeting together of the two currents.
Lòinigeag: = gum boil.

Bu tu an gorraisg = you are / were clumsy / irresponsible.

Sùilean a’ bhuntàta = potatoes that are planted

Air iomachadh sa pholl = to be rolled in mud in a hole / toilet. To be rolled in các (shit). To be i gcác. Covered i gcác.

Seaplaidh: = conspicuous, standing out. Very noticeable

Seaplaidh, tha mi ga fhaicinn gu seaplaidh = I can easily see him.

Leithsgodach: = helpless, incapacitated.
Huisteir: = call to a horse.
Fàg, fàg, cùit, cùit: = call to a duck.
Siùgan: = call to a calf.
Siù: = call to a dog when you want him to go out of the road, or to cease barking or any mischief. Or to be quiet.

Image


Òran a' Mhathain

(I)
Moch 'sa mhadainn rinn mi triail
Le cuilibhir gun fhiaradh agam;
Chunnaic mi fear dubh nan Spòg
'Na h-ònrachd an taobh a' rathainn.

(II)
Theann mi a-staigh air cho dlùth
Mun d'fhuair e ùine air dol 'na tharraing;
Dh'inns' e gach car a chuir e riamh dheth
Bho 'n a thriall e as a' gharaidh.

(III)
"Bha sinn ann ceathrar bhràithrean
Ged nach eil pàirt againn mairceann;
'S e dhiubh Chéiridh agus Fearchar
Fhuaradh marbh iad fo na maidean.

(IV)
"Chan fhios gu dé dh'éirich do dh'Fhionnlagh
Mura 'n deach e 'n grunnd na maiseadh;
Mise gan cumha 's gan caoineadh:
Bràithrean mo ghaoil cha tig dhachaigh.

(V)
"'S tric mi cuimhneachadh 'nam ònar
Nuair a bha mi òg 'nam bhalach:
Cleasachd ann an còs craoibheadh
'S càcha tarraing chaorach dhachaigh.

(VI)
"Gu robh leab' againn bha grinn
Dh'fhòghnadh dhan rìgh tha mi 'm barail;
'S e an tarrchall a bh' aig Seann Iehóbhaidh
A bh' againn 'na bhollstair gu cadal.

(VII)
"Oidhche dhuinn an Gleann nam Bòcain
Fon an d'rinn sinn móran calla,
Gur e Cléiridh rinn an eucoir;
Bha choire gu léir ma chasan.

(VIII)
"Thuirt mi ris gu rogh e gòrach
'S e gun dòigh aig' air an sailleadh;
'Cuiridh sinn co-dhiu 'san fhaing iad
Ged a tha sinn gann do shalann".

Image

Le Alasdair Mac Gilleathain.

(Sgríobh e 'n òran seo mu'n eadar 1819 gu 1856 b'fheudar. Bha tuathanach e fhé nuadh gu Dúthaich nan Craobh agus bh' eagal an-mhor aige mu na mathain san áite seo. 'S òran seo comhradh eadar nam Mathan agus na Tuathanach.)



Òran gu Niall mac Lachlainn

(I)
Nuair a ranaig mi an clireadh
Anns an robh thu, Neill, a' tamhachd,
Fhuair mi 'n fhardach air a dunadh;
Shil mi shuilean, 's cha bu nar dhomh.

(II)
Nuair a chruinnicheadh na h-eolaich
Staigh 'nad sheomar, mar bu ghnath leo,
Gu'm biodh cridhealas gu leor ann,
'S gheibhte ceol us orain Ghailig.

(III)
Dh'fhalbh thu bhuainn a Ghleann a' Phiobair?;
Chuir sin nighean air mo nadur.
'S ann ort fhein 's air do chuid cloinne
'Chaidh a shloinneadh, tha iad ag raitinn.

(IV)
Seinnidh Iain grin a' phiob dhuit;
Seinnidh Sin' i agus Tearlach,
Eachann, Flòiri, 'gus Seumas
Mairì Sine, us Blathaid us Seorlot.

Le Aonghas Bàn MacPhàrlain.

Image


Marbhrann do Bhean-Uasail Òig chliùitich Síle Nic GilleNaoimh

FONN.—
“Gur h-e mise ’th’ air mo leònadh
’S mi ri amharc nan seòl air chuan sgìth.”

(I)
An nochd ’s luaineach mo chadal
’S mi ri gluasad am leabaidh gun tàmh
Leis a’ bhruaillean s’ th’ air m’ aigneadh,
O, cha dualach dhomh fada bhi slàn.
Chuir mi céile mo leapa
Ann an ciste chaoil, ghlaiste nan clàr;
’S trom a’ chìs thug an t-eug dhiom
Bidh mi cumha mu d’ dhéibhinn gu bràth.

(II)
Bi so bliadhna mo chlisgidh,
’N ochd ceud deug ’s an da fhichead ’s a trì,
’N dara miosa de ’n t-sàmhradh
’S a cheud là dheth thug teann orm sgrìob:
’N uair a chàirich mi, ’ghaoil, thu,
Ann an léine de ’n chaol-anart ghrinn,
’S tu gun chlaisteachd gun léirsinn
’S goirt an t-saighead bha reubadh mo chrìdh’.

(III)
’S beag an t-ioghnadh sin dhòmhsa
’Bhi fo mhulad ’s am bròn air mo chlaoidh;
Tha mi nis ann am ònrachd
’S bean mo thaighe an còmhnaidh ’gam dhìth.
Chaill mi céile glan m’ òige,
’S c’ àite ’m faic mi cho bòidheach ’s an tìr;
Bha do nàdar ’s do bheusan
A co-fhreagradh dha chéil’ anns gach nì.

(IV)
’S i do ghnùis a bha àluinn
’S gu ’m b’ e teisteanas chàich ort gu ’m b’ fhìor;
Bha do phearsa gun fhàilinn
Bho do mhullach gu sàiltean do bhuinn:
Bha do ghruaidh mar na ròsan,
Slios mar eala nan lòn air na tuinn;
’S e bhi d’ chumha mo chòmhradh,
Is cha téid thu ri m’ bheò ás mo chuimhn’.

(V)
’S e ’bhi brònach is gnàths dhomh
Bho na rinn mi do chàradh ’s an ùir,
Bheir gach aon rud a dh’ fhàg thu
Ann am shealladh gach là thu ás ùr,
Bheir e laigse air mo nàdar
Agus sileadh gu làr air mo shùil:
Chaidh mo mhisneach gu fàilinn
Bho na chuir mi thu ’n càradh ’s na bùird.

(VI)
An àm laidhe agus éiridh,
’S tu mo leabhar ’g a leughadh ’s mi sgìth;
Chuir a’ bhliadhna ’so ’n éis mi,
’S cha ’n e beairteas no spréidh ’tha ’gam dhìth.
’S e ar sgaradh o chéile
Dh ’fhàg mi airsnealach, éisleineach, tinn;
Dh ’fhalbh mo lathaichean éibhinn,
Cha ’n ’eil leigheas aig léigh dhomh ri tìm.

(VII)
’S goirt an leagadh a fhuair mi
Bho na rinn mi ’bhean-uasal a chall
Leis an teachdaire ghruamach
Aig gach dorus tha bualadh na àm:
Thilg e saighdean a lot thu,
’S cha robh feum ann am dhotaireachd ann;
Is bho ’n dh’ fhàg mi ’s a’ chnoc thu
Gur-a dilleachdainn bhochda do chlann.

(VIII)
Leam is duilich do phàisdean,
Gur-a lag iad ’s gun mhàthair ri ’n cùl;
’S sinn mar luing air a fuadach
Ann an ànnradh a’ chuain thar a curs’;
Tha i ’n cunnart gach stuaidhe,
Bhrist na ceanglaichean, dh’ fhuasgail an stiùir;
Tha chairt-iùil air a srachadh
Dh’ fhalbh a’ chombaist, na slatan, ’s na siùil.

(IX)
Thàinig dìth air an àrdraich
’N uair a dh’ éirich muir-bàite fo chròic;
Thuit craobh ubhal mo ghàraidh
’S gu ’n do fhroiseadh am blàth feadh an fheòir;
Chaidh mo choinneal a’ smàladh
Bu ghlan solus a’ deàrrsadh mu ’n bhòrd;
Bhrist an gloine ’bha ’m sgàthan
Dh' fhalbh an daoimean am fhàinne glan òir.”

(X)
Tha mo chridh’ air a mhùchadh
’S mi gun mhànran, gun sùgradh, gun cheòl;
’S trom an t-eallach a dhrùidh air
Ged is éigin domh ’ghiùlan le bròn.
Bha mi roimhe so sunnndach
’N uair a fhuair mi le cùmhnant ort còir;
Rinn a’ chuibhle orm tionndadh
Bho na dhalladh do shùilean fo sgleò.

(XI)
’S i do shùil bu ghlan sealladh,
Cha robh gruaim air do mhala no sgraing,
Bha thu fiùghantach fialaidh,
’S tu bu shìobhalta briathran ’us cainnt.
’S i do làmh nach biodh dìomhain
’S bu ghlan obair bho d’ mhiaran gun mheang:
’S ann an nochd tha mi cianail,
’S e ’bhi d’ ionndrainn a liath mi gun taing.

(XII)
Theirig sàmhradh mo làithean,
Tha mi uireasach, cràiteach gu leòir;
Thàinig geamhradh ’na àite,
Dhòirt na tuiltean gu làr bho na neòil;
’S mi mar dhuine ann am fiabhras,
No fear-seachrain air sliabh ann an ceò;
Chuir mi iuchair mo riaghailt
Ann an tasgaidh ’s a’ bhliadhna ’bha còrr.

(XIII)
Bha thu gleusda, làn gliocais
Bha thu cùramach, tuigseach gun phròis;
Fhad ’s a bha thu air faotuinn
’S tu gu ’n cumadh an teaghlach air dòigh;
Ach a nis, bho na chaochail thu
Théid sgapadh ’s gach aon de na meòir:
’S mise an truaghan ri ’m shaoghal
’S nach ’eil leigheas ri ’fhaotuinn do m’ leòn.

(XIV)
Ged-a théid mi ’s an leabaidh
Cha tig buaireadh a’ chadail ’am cheann;
’S ann tha m’ inntinn cho luaineach
Ris na duilleagan uaine air a’ chrann;
Bidh tu ’m bhruadaran comhl’ rium,
’S bidh mi dùsgadh gu deòir ’s gun thu ann;
’S iad mo smaointinnean uaigneach
Thu bhi d’ shìneadh fo ’n fhuar-lic ud thall.

(XV)
Tha do mhàthair fo éislean,
’S beag an t-ioghnadh a ceum a bhi mall
’S i mar chraoibh dheth ’n do ghearradh
A meòir àrda, ghrinn, fhallain gun mheang.
’S tric a nead air a spùinneadh
Bho na thàinig i ’n dùthaich so nall;
Chneadh a’s ùire ’s i ’s géire,
’S goirt an lot tha fo ’sgéith aig an àm s’.

(XVI)
Thàinig creach a bha geur oirr’
Mar gu ’n tuiteadh beum-sléibhe le gleann;
Fear-a-taighe ’s a mac
Bha còmhla sìnte fo shlachdraich nan tonn.
’S bu duine uasal deas tlachdmhor
’Dheanadh ceannard air feachd ann an camp,
’Sàr-Mhac-Cnuimhean a bh’ aice,
Bha e suairce na chleachdadh ’s gach àm.

(XVII)
B’ e sin sgiobair a’ bhàta
’N uair a thogte siùil àrda ri crann,
’S e gu ’m feuchadh a h-asaig,
’S i ri astar air sàile ’na deann.
Fhad ’s a bha e an làthair
Gu ’n robh misneach gun dànachd na cheann;—
Inntinn shoilleir na léirsinn
Agus cridhe na féile neo-ghann.

(XVIII)
Ach ’s e aobhar mo ghearain s’
Bean mo ghaoil a bhi ’m falach ’s a’ chill:—
’G éisdeachd gàirich do leinibh
’N uair a bha thu ’s an anart gun chlìth,
’S fuaim an ùird ris an tarraing
Aig na saoir ga do sparradh fo dhion;
Thàinig gaoir ann am bhallaibh,
’S dh’éirich cràdh a bhios maireann am chrìdh’.

(XIX)
B’e so sàmhradh a’ chruadail
Dh ’fhàg mo leaba ’s mo chluasagan lom;
Tha mo chòmhnaidh cho uaigneach
’S ged-a bhithinn an uamha nan toll;
Gun ’bhi d’ fhaicinn ri m’ ghuallainn
’S e ’chuir ’n aiceid tha buan ann am chom;
Tha mo chridhe fo smuairean
’S e mar chudthrom na luaidhe ’s gach àm.

(XX)
Gu de ’n stà dhomh ’bhi ’g iomradh
Air do bheus bho na dh’ fhalbh thu ’s nach till!
’S ann tha ’n sean-fhacal dearbhte,—
Dh’ fhiosraich pairt e ’bhi searbh anns gach linn,—
Gu ’m bi sùil ri beul fairge
’S nach bi sùil ri beul reidh-lice ’chaoidh;
Dh’ fhàg sin mise mar bhalbhan,
’S bidh mi tarruing le m’ sheanachas gu crìch.

(XXI)
Bidh mi ’nis a co-dhùnadh,
Cha ’n ’eil feum dhomh ’bhi d’ ionndrainn, a ghràidh;
Ged-a leanainn as ùr thu
Gheibhinn cuimhneachain thùrsach mu d’ bhàs.
Tha ar beatha neochinnteach,
Air a coimeas ’s an fhìrinn ri sgàil;
’S coigrich sinn anns an tìr so,
’S théid sinn uile gu sìorruidheachd gun dàil.

Image

Le Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Rinn am Bàrd am marbh-rann so air dian-iarrtas an Dotair, agus rinn e sin do chuimhne 's do chuimhneachan Síle Nic GilleNaoimh an bhean-uasail òig a phòsta gu Doctair Iain Mac Uasail. Bha mór an truagh sin nuair a chaochaill i gu Dhia air 1mh Òg-mhìos 1843 ann san Albainn Nuadh. Bha i 38 bliadhna dh-aois nuair a chaoidh i thun gu Dhia. Rugadh agus togadh i air Tiriodh, Nan Eileanan, Seann Ghaidhealtachd.)



Còmhradh Idir Dhà Bhàrd

Iain mac Ailein:
’S mise ’fhuair an rathad cam
A ’tigh ’nn a shealltainn Dhùgh’ll bhric,
B’ fheàrr dhomh gu mòr na tigh’nn ann
’Bhi le m’ chlann aig taobh mo lic.
Cha tig mi tuilleadh a nall
Ga d’ shealltainn, ainneamh, no tric;
Ma gheibh mi dhachaidh an dràst,
Tha mi ’n dùil gu ’m fàs mi glic.

Dùghall MacEacharna:
Tha thu ’nis a’ falbh a’ Bhàird
’S cuimhnich gu ’n tàinig thu gun fhios,
Ma thig thu ’n rathad so gu bràth,
Biodh d’ fhàilte le modh is meas.
Thuirt thu rium le barrachd tàir
Gu ’n robh m’ aodann làn de ’n bhric:
Tha e mathte agad an dràst
Bho na tha mo làmh-sa brist.

Image

Le Iain mac Ailein agus Dùghall MacEacharna.

(Sgrìobh iad an dàn no duan shìos so airson craic mhath amhàin. Tha sin idir dhà fear fìle 'gus bha sin craic mhath mhòr eadarthu gun teagamh.)



Fìor-Sgeul Thun Dhachaidh

A nis tha toiseach tòiseachaidh,
Tha maduinn reòta gheamhraidh ann.
Tha beagan sneachd’ air làr againn
’S cha tig am blàths gu bealltainn oirnn.
Bidh moguisean is meatagan
Mar chleachdadh an déigh shamhn’ againn,
’S gach neach is neul an fhuachd orra,
’S air chrith cho luath ’s gu ’n dannsadh iad.

Image

Le Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Chuir Iain mac Ailein an dàn so thun do bhràthair Dòmhnull aige 'muigh as Albainn Nuadh thun gu Tiriodh air nan Eileanan san aimsir idir 1819 gu 1848 b'fheudar. Agus tha e sin geàrr, ach tha sin gu math cuideachd.)