Uisge Dhearg:
Tha radharc an-mhath an-seo na h-abhainn Uisge Dhearg a-staigh Gleann Uisge Dhearg sa Canada ’n Iar. Fhuair cúig ciad míle (500,000) ann agus bha Gáilig aca ’s 1811 air aghaidh. Bha sin an sgeul eadar 1800 gu 1850 agus eadar 1850 gu 1920. Bha Gáilig cánan an-mhor ’s an-láidir an-seo ri linn bliadhnaichean an-seo cuideachd.
Ainmean-àite na Gleann Uisge Dhearg:
Tha cúpla h-ainm-àite ’n-seo ‘gus thánaig ead leis na Gáidheil nuair a rinn ead turas cruadh-fhada sa cheanntar seo ’s 1811 air aghaidh gun briste.
Sgoil Arra Gháidheal – sa cheanntar Arra Gháidheal
Dùn Dubhghlais – as Clann Dubhghlaise
Sràid Obar Dheathain – as am baile mór san Albainn an Ear
Salgraig – as an cheanntar Salgraig san Albainn a Deas
Clann Aodha Bhuidhe – as an cheanntar san Ulaidh
Cill Áirne – as am baile Cill Áirne san Éireann a Deas
Bun Clóidí / Bun Clóidigh – as am baile sa Laighean
Agus abair ’s creididh amadáin-acadamach cha robh ’s chan eil Gáidheal an-seo sa Ghleann Uisge Dhearg an-diugh.
Sean Eaglais Naomh Sheumais:
Tha sean eaglais agus reilig no cladh an-seo sa Bhinnipéig, Gleann Uisge Dhearg. Shiubhail sluagh an-mhor Gáidheal bàs a-staigh san chladh seo. ‘S ainm Gáidhealach air gach aon clach-chinn an-seo. Chuir an t-Sean Eaglais seo shuas sa 1853, agus chuir na Gáidheil àite na chuirp bàs na muinntir faoi talamh an-seo bho 1855 gu 1970an gun briseamh. Ach cuiridh Gáidheal bàs eile gu cadal an-seo ó ám gu h-am.
Eaglais Gáidhealach:
(1888 gu 1988):
Thánaig sluagh mór na Gáidheal as na h-Earchadh agus as Leòdhais (Nan Eileanan) sa bhliadhain mìle, ochd ciad, ceithir fichead san ochd (1888) agus rinn ead Eaglais Gáidhealach no h-Eaglais nan Gáidheal san àite seo. Bha deich ’s a fichead (30) clann leotha nuair a thánaig ead an-seo. Rinn ead an eaglais sa bhliadhain mìle, naoidh ciad, nóid a sè (1906).
Thánaig ead thairis na fharraige air dhà bhàta mór a-muigh as nan Eileanan agus as Albainn, agus fhuair ead gu Cuidhbeig. As déidh sin rinn ead turas fada gu Cill Áirne, Gleann Uisge Dhearg. Thosaidh ead do bhunaigh tuathanaichean an-seo ‘gus bha Gàilig amhain aca cuideachd.
Comann na Gáidhlig sa Mhanatòba:
Comann na Gáidhlig sa Bhinnipéig:
(1909 gu 1994):
Bha Comann na Gáidhlig sa Mhanatòba ’n-láidir agus an-mhath ann mar bha sluagh Gáidheal ’s muinntear Gháidhealach an-mhor ann. Bha faoi 200,000 luchd na Gáidhlig ann le ciad bliadhain gun teagamh, agus bha Gáidhlig cànan an-mhor na h-Eórapaich ann agus bha sin an sgeul sa Mhanatòba a’ Deas gu h-áiridh. Thuirt daoine na h-acadamagamh; chan robh ’s chan eil Gáidheil ann san air Manatòba, ‘gus cha robh sin ceart agus chan eil sin ceart an-diugh!
Thosaidh sluagh Gáidheal gu ceanntar Manatòba leis na Franngaich air na ciad 1700an air aghaidh, agus bha sluagh gu math ann gu ruige 1800an, nuair a tháinig sluagh eile’muigh as an sean-Gháidhealtachd gu ceanntar seo bho 1812 gu 1817 air aghaidh. Dh’fhág ead a-muigh as Albainn ’s Éireann mar na Fuadaichean san Gháidhealtachd san àm sin. Tháinig sluagh Gáidheal eile gu ceanntar seo gun briseamh gu na 1850an. Chuaidh ead air taobh na Daoine Métis agus na Daoine Dhùthchais ré Ciad Cogamh nan Machraichean eadar 1814 gu 1825, nuair a tháinig tighearnan talún (bh’ ead Gaill san Albainn) do chur nan Daoine Dhùthchais agus na Métisich a-muigh as do dhachaighean aca ’nn thairis Dhùthaich nan Craobh an Iar. Bha fhios aca – na Gáidheil – an sgeul sallach na tighearnan talún mar fhuair ead dhíbeartha’muigh as nan dachaighean aca thairis an fharraige ’n Albainn ’s Éirinn. Bhuaidh ead an chiad cogamh sin le 1822 no 1825, agus bha sin gu gasta.
Tháinig sluaghan Gáidhealach eile gu Manatòba ré 1850an gu 1870an. Thug ead cuidich chun Arm nan Gáidheal nuair a dh’ionnsaigh ead gu Manatòba ‘gus Dùthaich nan Craobh an Iar do shabaid an aghaidh Sasuinn eadar 1870 gu 1871 air aghaidh, ach fhuair Arm nan Gáidheal bhristeamh le na Gaill Aimearaga ‘gus na Gaill Sasuinn cuideachd san àm sin. Bh’ ead air taobh na Daoine Métis ré Ciad Cogamh nan Comhaireachd no Cogamh an t-Uisge Dheirg (1869 gu 1872) agus ré Dàrna Cogamh nan Comhaireachd no Cogamh Tuath an Iar (1884 gu 1885 no 1886), agus chuaidh ead faoi cheannard na Lughaidh Ó Raghallaigh (Louis Riel) ré dhà cogamh ann cuideachd.
Tháinig sluaghan an-mhor nan Gáidheal gu Manatòba ‘gus Dùthaich nan Craobh an Iar ré 1880an, 1890an agus na 1900an, 1910an agus 1920an gun briseamh. Bhunaidh ead tuathnaichean aca leo ré aimsear sin cuideachd, agus bha Gáilig aca leo cuideachd gun teagamh! Bhunaidh ead Comann na Gáidhlig Bhinnipéig sa bhliadhain 1909 agus bha sluagh sin gu láidir ’s gu math eadar ann gu 1994 nuair a fhuair sin gu leapaidh sa bhliadhain sin an-seo. Ach, tha sluagh Gáidheal an-mhor sa Mhanatòba ’n-diugh, agus bithidh cànan nan Gáidheal aca air ais a-rithist le cuidich Dé.
Chuaidh ’s tháinig na Gáidheal gu Manatòba Deas agus ’s ead ann an-diugh sa sluaghan an-mhor gun teagamh. Tha Gáilig aca an-bheag, ach bithidh Gáilig aca ’rithist leis obair an-mhath gun teagamh.
Carragh-Chuimhne na Gáidheal:
Carragh-Chuimhne na h-Albannaich:
Chuir sin shuas an-seo sa bhaile Bhinnipéig sa Ghleann Uisge Dhearg sa bhliadhain 1993. Tha Gáilig, Fraingis ’s Beurla shuas air sin cuideachd. Bha mun eadar dhà ciad mìle (200,000) gu cúig ciad mìle (500,000) daoine leis Gáilig aca ’n-seo gun bris eadar 1850 gu 1920. Bha Gáilig ciad cànan leotha, ‘gus bha sluagh Gáidhealach eile thairis Gleann Uisge Dhearg cuideachd gun teagamh, ach dh’fhág ead a-muigh as an riaghaltas Gall na Canada ‘gus a-muigh as riaghaltas na h-àite cuideachd. Tha sin an sgeul an-seo ’n-diugh.
Latha Ceart ’s Firinn:
Latha Ceartas:
(30mh Sultain gu 1mh Dàmhair 2021):
Thánaig mìltean ’s mìltean na Daoine Dhùthchais a-muigh sa bhaile Bhinnipéig an-diugh. Bh’ ead a-muigh do chuir gràcalas an aghaidh ár mór ora eadar 1870an gu 1990an sa Ghleann Uisge Dhearg le riaghaltas nan Gaill sa Canada.
Thosaidh na Daoine Dhùthchais a’ sabaid le h-aghaidh am firinn bliadhain fada bho shoin a-nis, ach thosaidh sabaid an-láidir le cúpla mìos fada ’nn a-nis. Bha cúpla gràcalas fearg mór an-seo thairis Gleann Uisge Dhearg, agus a-staigh baile Bhinnipéig gu h-áiridh, agus bha na Daoine fearg mun obair cruadhlachd le riaghaltas mór, na poileas agus cuirp riaghaltas eile nuair a ghlac ead na leanabh a-muigh as na Daoine Dhùthchais leis cruadhlachd ana-mhor annsin. Bha na leanabh fo bhruid le na riaghaltas gun teagamh!
Chaidh dhaoine Tìr na Craobh, Gleann Uisge Dhearg agus Clann Éirí Gréine ’nn an-dé mar dh’iarruidh mhaid do sheas ri chéile leotha ‘gus do thug cuidich, dlùth-chomann agus taic chucu ora cuideachd.