Gàilig na h-Àpalaid

  • Or = Upon / On
  • Ag = At
  • Chuig = Towards
  • Do = To
  • Le = With
  • De = Of
  • Thar = Across
  • Roimh = Before
  • Faoi = About / Around
  • Eadar = Between
  • Ó = from
  • I = in
  • As = Out of / Off

Orm (or-im) = Upon me
Ort (orst) = Upon you
Air (air) = Upon him
Uirthi (ur-hee) = Upon her
Oruinn (or-unn) = Upon us
Oruibh (or-iff / or-ou) = Upon yous / you’all
Orthu (or-who) = Upon them

Agum (ah-gum) = At me
Agud (ah-gud) = At you
Aige (ah-gah) = At him
Aici (ah-kee) = At her
Aguinn (ah-gunn) = At us
Aguibh (ah-gov / ah-gou) = At yous / you’all
Acu / Agu (ah-coou) = At them

Chugam (hug-im) = Towards me
Chugad / Chugat (hug-it) = Towards you
Chuige (hug-ah) = Towards him
Chuici (hugee) = Towards her
Chugainn / Chuguinn (hug-inn) = Towards us
Chugaibh / Chuguibh (hug-ou / hug-if) = Towards yous / you’all
Chucu (hug-cou) = Towards them

Dom / Do (Dum / doe) = To me
Duit (Ditch) = To you
Dó (Doe / Dou) = To him
Di (Dee) = To her
Dúinn (Dou-een) = To us
Daoibh / Dauibh (Dee-iff) = To yous / you’all
Dóibh (Doe-eev) = To them

Leum (Lum) = With me
Leat (Latt) = With you
Leis (Leish) = With him
Léi (Lay-ey) = With her
Luinn (Loon) = With us
Luibh (Loo-iff) = With yous / you’all
Leo (Low) = With them

Dìum (Dee-um / Gee-um) = Of me
Dìod (Dee-ut / Gee-ut) = Of you
De (Dey / Jay) = Of him
Di (Dee) = Of her
Dìnn (Dee-un / Gee-un) = Of us
Dìbh (Dee-ou / Gee-ou) = Of yous / you’all
Dìobh (Dee-iff / Gee-iff) = Of them

Tharum (Harr-um) = Across me
Tharud (Harr-ud) = Across you
Thairis (Harr-ish) = Across him
Thairsti / Thairsdi (Harrs-tee / Harrs-dee) = Across her
Tharuinn (Harr-un) = Across us
Tharuibh (Harr-ou / Harr-iff) = Across yous / you’all
Tharsdu (Harrs-dou) = Across them

Romhum (Roe-um) = Before me
Romhad (Roe-ad) = Before you
Roimhe (Roe-ah) = Before him
Roimpi (Roem-py) = Before her
Romhuinn (Roe-unn) = Before us
Romhuibh (Roe-iff / Roe-ou) = Before yous / you’all
Rompu (Rom-pou) = Before them

Fúm (Fu-im) = About / around me
Fút / Fúd (Fu-it / Fu-id) = About / around you
Faoi (Fwee) = About / around him
Fùithi (Fuu-hee) = About / around her
Fùinn (Fuu-inn) = About / around us
Fùibh (Fuu-iff / Fuu-ou) = About / around yous / you’all
Fùthu (Fuu-who) = About / around them

Eadar mi (edder me) = Between me
Eadar thú / Eadar usa (Edder who / Edder us-ah) = Between you
Eadar e (Edder ae) = Between him
Eadar ì (Edder ee) = Between her
Eadaruinn (Edder-uon) = Between us
Eadaruibh (Edder-iff) Between yous / you’all
Eadarthu (Edder-ou) Between them

Uaim (Ou-im) = From me
Uait (Ou-it) = From you
Uaidh (Ou-ah / Ou-ey) = From him
Uaithi (Ou-hee / Ou-ee) = From her
Uainn (Ou-inn) = From us
Uaibh (Ou-iff) = From yous / you’all
Uathu (Ou-ou) = From them

Ionum (In-um) = In me
Ionud (In-ud) = In you
Ann (Ann) = In him
Inti (In-tee) = In her
Ionuinn (In-unn) = In us
Ionuibh (In-ou / In-iff) = In yous / you’all
Iontu / Iondu (In-too / In-doo) = In them

Asum (Ass-um) = Off me
Asud (Ass-ud) = Off you
As (Ass) = Off him
Austi (Oss-tee) = Off her
Asuinn (Ass-un) = Off us
Asuibh (Ass-iff / Ass-ou) = Off yous / you’all
Astu (Ass-too) = Off them



Duanag Altrum

Dèan Cadalach Sàmhach

(I)
Dèan Cadalach Sàmhach,
A chuilain mo rùin;
Dèan fuireach mar that thu,
‘S tu’n drasd an áit ùr,
Bidh òig-fhearan againn
Lan beirtis is cliù,
‘S ma bhios tu na h-áiridh
‘S leat fear-éigin diu.

(II)
Gur h-ann an Amearaga (Aimearaga)
‘Tha sin an drasd;
Fo dhubhar na coille
Nach teirig gu bráth,
Nuair dh’fhalbas an dulachd
‘S a thionndas am blàths,
Bidh cnòthan is ubhlan
‘S an siùcar a fàs.

(III)
‘S ró-bheag orm fhéin (féin),
Cuid de’n t-sluagh a tha ’nn,
Le ’n coitichean drogaid,
‘S ad mhor air an ceann;
Le’m briogisean goirid
‘S iad sgoilte gu’m boinn;
Cha n-fhaicear an t-osan,
‘S e bhochdainn sin leam.

(IV)
Tha sinne ’nar n-Innseanaich
Cinnteach gu leòir;
Fo dhubhar nan craobh
Cha bhith ‘h-aon againn beò,
Coin-alluidh is beis lean
Ag eigheach ’s gach froig;
Gu bheil sinn ’nar n-èiginn
Bhon thrèig sinn Rìgh Deòrs’.

(V)
Mo shoiridh (shoraidh) le fàilte
‘Chinn-t-Sàile nam Bò
Far ’n d’fhuair mi grèis’márach,
‘S mi’m phaisde beag òg.
Bhiodh fleasgaichean donn’
Air àm bonnaibh ri ceòl
Is niongan dualach
‘S n gruaidh mar an ròs.

(VI)
An tòiseach na fhoghic
Bu chridheil ar sunnd
Gheibht fiadh as an fhireach
Is bradán a-grunnd
Bhiodh luingeas an sgadain
A tighinn fo shiuil,
Le ’n lasgairean tapaidh
Nach faicteadh fo mhùig.

Image

Le Iain mac Mhurchaidh

(Sgrìobh Iain mac Mhurchaidh òran seo nuair a fhuair e gu Caraliana Tuadh sa 1774. Tha Caraliana Thuadh sa Dhùthaich nan Craobh agus chuaidh sluaighte Gaedheil ann eadar 1739 gu 1775 agus an 1783 air aghaidh gu 1860an.)

(-Dha phaisde, ann an Charaliana-ma-thuath.)



Òran Aimearaga

(I)
O ’s ann Aimearaga tha sinn an dràsd,
An iomall na coille nach teirig gu bràth,
‘S nuair dh’fhalbhas an dùldacha ’s a thilleas am blàths,
Bidh cnothan us ubhlan gu h-ùrail a fàs.

(II)
O ’s truagh nach robh mi ann am fàsach an fheòir,
Far ’n d’fhuair mi deagh àrach am phàisdeachan òg,
Far ’n bithinn gu h-ullach a buachailleachd bhò,
‘S nan nionagan cuachach ’s an gruaidh mar an ròs.

Image

Le Iain mac Mhurchaidh nó
le Iain mac a’ Ghobha.

(‘S òran seo faoi mhuinntear nan Gáidheal ann an Charaliana, far an deacaidh àireamh mhór aca – na Gaedheil – air imrich deireadh na h-ochdamh (18mh) linn deug. Ach na’m biodh sin fíor, Shaoilinn nach biodh iomradh anns an òran air Dùlachd Geamhraidh, a chionn cha mhór dragh a chuireadh an Geamhraidh orra anns na Stáitean a Deas. Faoi 1774 gu 1781 no faoi sin gun teagamh.)



Tha sinn nar n-Innseanaich cinnteach gu leòr

(I)
Dèan cadal fan sàmhach a chuillean ’s a ruin,
Dèan fuireach mar tha thu ’s tú an dràsd an àit ùir
‘S na h-òganaich ghasda,
Làn beartais is cliù,
Gum bi thu nad áiridh,
Air fear-éigin dhiubh.

(II)
‘S gur ann an Aimearaga tha sin an-dràsd,
A fearainn nach teirig a choille gu bráth,
Nuair a dh’fhalbhas an dullachd sa thuinntas am blàs,
Bithidh measan is ubhlan gu cubhraidh a fàs.

(III)
‘S neo-bhoideach na daona so chi mi san àit,
Se ’n coitaichean droghaid ’s add mhor air an ceann,
Agus Briogaisean lachdunn ’s iad strachde gu’m bann,
‘S nach fhaic sinn an t-osan si bhochdain a th’ ann.

(IV)
Tha sinn nar n-Innseanaich cinnteach gu leòr,
A-muigh ’s a’ choill ùdlaidh gun sùgradh gun cheòl;
Na labhrainn an fhìrinn ’s a h-innse gun ghó,
Cha tigeadh na Gáidheal gu bràth air ar tóir.

(V)
Mo shoruigh le durachd gu Dùthaich Mhic Leoid,
Far an d’fhuair mise m’àrach nam phaisde ro òg,
Far am biodh na fir dhonna air am bonnaibh mu’n bhord,
Is nighneagan dualach ’s an gruaidh mar an rós.

Image

(Tha òran seo ’s na muinntear Gáidhealach i n-Dùthaich nan Craobh, ach san Àpalaid cuideachd le linn Cogadh Saorsa nan Aimearaga eadar 1775 gu 1783.)



An Luinneag Caraliana

(I)
Dèan cadal fonn sàmhach a chuillean ’s a rùin,
Dèan fuireach mar tha thu ’s tú an dràsd an àit ùir,
Tha organaich againn le beartais is cliù,
Ma bhithis tu na t-arraigh air fear-eigin duibh.

(II)
‘S gur ann an Aimearaga tha sinn an dràsd,
A fearain nach teirig a choille gu brath,
Nuair a dh’fhalbhas an dùllachd sa thuinntas am blàs,
Bithith measan is ubhlan gu dluth ar a fas.

(III)
‘S gu bheil sinn na ‘ar ’n innseanaich cinnteach nas leoir,
Fo dhubhair na coill ùltlaich gun sugradh gun cheol,
‘S ma dh’innseas mi ’n fhirinn sa h-innseanadh gun sgleò,
Cha dig aon do na Gáidheal gu bràth air ar tòir.

(IV)
‘S neo-bhoidheach na daona so chi mi san àit,
Se ’n cotaichean drogaid ’s add mhor air an ceann,
Agus triusairean lachduin ’s iad strachde gu’m bann,
‘S nach fhaic sinn an t-osan si bhochdain a th’ ann.

(V)
Mo shoruigh le durachd gu Dùthaich Mhic Leoid,
Far an d’fhuair mise m’àrach nam phaisde ro òg,
Far am biodh na buachlain cuallach nam bò,
‘S na maighdean guamach sa ’n gruaidh mar an ròs.

(VI)
Gur truagh nach robh mis ann an Geusda nam bò,
Far am biodh an crodh àlain a baraich mun chrò
Is chithinn luingeas a sgadain tighin a steach ann fo sheol,
S bu bhoidheach an sealladh ’s fir gheal uinnt air bord.

Image

(Òran rinn maighdean òg do mhuinntear an Eilean Sgiathannach a dh’fhalbh le muinntear do Charaliana mu Thuadh ann Aimearaga. Bha sin eadar 1774 no eadar 1775 gu 1783.)

(San òran sin bha n-eagal an-mhor aici mar thàinig i turas an-fhada thairis nan fharraige ’s nan Eileanan gu Caraliana mu Thuadh sa Dhùthaich nan Craobh.)

(Thosaidh muinntear Gáidheal an Cogadh nan Aimearaga air taobh Sasuinn. Bha sin eadar 1774 gu 1775 no faoi shoin. Ach, chuaidh ead gu na h-Aimearagaich eadar 1776 air aghaidh. Bha muinntear Gáidheal shuas air na h-Àpalaid air taobh leis nan Aimearagaich as 1763 no 1765 mar bha fhuath aca chun air Sasainn agus chreid ’s dh’iarraidh ead saorsa ’s Sasuinn aca gan mhall.)



Gleann Uachdrach ann an Apuinn Mhic Iain Stiùbhard

(I)
Feasgair sàmhraidh 'an tùs an Og-mhios,
Gach nìth 'na àilleachd 's mi leam fhéin,
An lagan uaigneach bu lurach neòineach
'S ann labhair 'm aigne dian fonn a ghleus.

(II)
Có dha ni òran an ann do dh' òg-bhean,
Cha'n ann idir na 'm leannan gaoil,
Ach do'n gleann so 'san robh mo sheòrsa,
Och, mo thruaighe chaidh sid mar sgaoil.

(III)
Far an robh na daoine bha caoimhneil càirdeil,
E 'n-diugh na làraichean briste lom
'S cha 'n eil g'a àiteach ach caoraich bhàna,
'S an uain ri mirag air sgàth nan tom.

(IV)
Far an robh na h-àrmunn bha calma làidir,
Is nighnean òga 'sheinneadh duan,
Seann daoine còire 's mnathan bàigheil,
Bhiodh clann ri àbhachd air feadh nan bruach.

(V)
Cha 'n iognadh dhomhsa bhi tùrsach brònach,
'S nach faic mi h-aon ann, do m' chàirdean gaoil,
'S ann tha gach dùil beò, ann diugh nan fòg 'raich,
An iomadh ceàrna air feadh an t-saogh'l.

(VI)
Gu'm bheil iad lìonmhar 's na Caraliana 's
Sìol nan treun-fhear a bha 's a gleanns'
A'n Canada fíor-fhuar 's cuid 's na h-Innsean,
'S ciod e t-àite 's nach 'eil iad ann.

(VII)
Ged sheas gu dìleas an rìgh 's an dùthaich,
Gu'n deach am fuadach mar phòr gun fheum,
B' olc gu 'n bhuadhaich aig Bhattarló sinn
Gu 'm b'fheàrr fo chis aig an Franngach fhéin.

(VIII)
Cha chulaidh fharmad leum sibh uachdrain,
Tha dianadh di-meas air clann nan sàr;
Ach 's geàrr an ùine 's cha 'n fhada uaithe.
'S am faigh sibh dioladh mar till sibh tràthail.

Image

Le Iain MacColla

(Sgríobh e 'n òran seo mu'n eadar 1815 gu 1861 b'fheudar. Bha sin an aghaidh na tighearnan talamh ann thairis nan Gàidhealtachd, ach san Albainn gu h-áiridh. Chuir e sin a-staigh leabhar Luinneag nan Gleann nuair a chuir e sin ri chéile. Bha sin ri linn Fuadaichean nan Gàidheal a-muigh as an Ghaidhealtachd le làmha Ghall 's riaghaltas Ghall le h-aghaidh tighearnan talamh Ghall 's le crodhan Ghall aca. Dh'fhàg sluaghan móra Gàidhealach a-muigh thairis na dtonnta gu Caraliana, Canada 's Àpalaid cuideachd. 'S Gàidhealtachd dearmad na h-Àpalaid gun teagamh, agus tha sin an sgéal leis nam Machairean Móra, Dùthaich Mhic a' Taoisich agus ceanntair Gàidhealach eile thairis nan domhain.)



Searmoin Naomhtha Mór (6mh Dàmhair 1791)

Searmoin Naomhtha Mór Dealbh
Tháinig an leabhor annseo ’s Baile Mhic Labhruinn no Baile Labhruinn, Caraliana Tuath. Bha sin searmoin mór air Cnoc a’ Cille ’nn sa 1791. Tha sin sa Gàilig na h-Àpalaid.

SEARMOIN.

A chuaidh a lionhairt air an Boglach Bàta-Bheag, ais am Fhicmhiosa' Latha don Chiad Mhios do'n Fhoghmhar 1790.

Le D. CRAUFORD, Ministear.

BAILE CHILLE CHIARAIN.

An na Clo-Bhualadh le Sidnidh, h-Obhaird 's Roulittoite.

MDCCXCI.



Nuadh Dhàin Spioradail

Nuadh Dhàin Spioradail Dealbh

Le Pàdraig Grannd,

Ann an Strath Spea,

AM FAGUS D'A BHAILE NAN GRANNDACH,

Ann an
SGIREACHD ABERNEICH.

Ps. exxxix. 5. -- Scinnidh iad ceol an ann slighibh IEHOBHAH,
Ephes. v. 19. -- Le salmaibh, le orain', 's le laoidhibh:
Ps. lxxxix. 1. -- 'S le beachd air a mhorachd, 'us seinn air a throcair.
Ps. cxix, 113. -- Ni e smuainteanan seolmhor a chlaoidh --

BAILE CHILLE CHIARAIN:
Clo san Oifig Comharra-Céin,
Le Uilleam Mac an t-Sealgair.

1826.

le Pàdraig Grannd
(Baile Chille Chiarain 1826).
‘S Baile Chille Chiarain san Ghleann Gáidheal sa Charaliana Tuath.