Gàilig Albainn Nuadh

Oran Gaoil a' Tìr Ùr

(I)
’S e fear an àigh nach gluais an rùn
Nan aingidh lùbach dàn,
An slighe pheacach fiar nach seas
’S nach suidh am feasd le càil
An cathair luchd na fanaid bhaoth,
Ach ’g am bheil gaol ’us gràdh
Do lagh an Tighearna ro naomh
Ga smaointeach’ oidhch’ ’us là.

(II)
Bidh e mar chraoibh tha suidhicht’ dlùth
Do ’n t-sruth ’théid ciùin a sios;
’Bheir meas na h àm am pailteas mòr
’Sa duille fòs nach crion;
Bidh soirbheas aige anns gach nì.—
Cha bhi mar sin na daoi:
Ach mar am moll ’dol h-uig’ us uaith,
Air ’fhuadachadh le gaoith.

(III)
’Us uime sin na h-aingidh thruagh,
Cha seas iad suas ’sa’ bhreith;
No peacaich an co-thional naomh
Nam fìrean caomh gu seth.
Oir ’s fiosrach Tighearna nam feart
Air slighe cheart nan saoi.
Ach slighe fhiar nam peacach clì
Tur sgriosar i a chaoidh.

Le Seumas Mac Griogair.

(Sgrìobh Seumas an òran so sa bhliadhna 1785 roimh a chaoidh e thun gu Phiogto, Antaganais, Albainn Nuadh air an 20mh Iuchar 1786. Bha e mainistir mór amhàin ann san Taobh Ear na h-Albainn Nuadh airson naoidh bliadhna (1786 gu 1795) agus shiubhail e thun gu bàis air 3mh Màrt 1830.)

Seann Albainn agus an Albainn Ùr

Còmhradh eadar am Bàrd agus an Còirneal Friseal.

AM BARD.
’S mòr mo mhulad ’s cha lugh’ m’ éislean,
Cha ’n ’eil éibhneas a tigh’nn dlùth dhomh;
Bho ’n a thàinig mi do ’n tìr so
Gu bheil m’ inntinn air a mùchadh;
Chaill mi mo shugradh ’s mo sheanachas
Bho ’n a dh’ fhalbh mi as mo dhùthaich:—
Toiseach a cheud mhios’ de’n Fhoghar
Sheòl sinn air adhart ’n ar cùrsa.

Gur-a diombach mi de ’n Chòirneal
’Rinn mo threòrachadh do ’n dùthaich s’
Le mòran brosgail is bòilich
’S e ’cur sgleò dheth gu luath-shiùbhlach,
’G innse dhuinn gu ’n robh ar càirdean
Innt’ na b’ fheàrr na bh’ air a chunntas,
’S nach biodh uireasbhuidh gu bràth oirnn
Nan tigeamaid sàbhailt aon uair.

Gu ’n do dh’ aithnich mi o’n uair sin
Gu ’m bu chruadalach a chùis dhomh
Teannadh ri réiteach na coille
’S gun mi goireasach g’a ionnsaidh.
’M fear nach dean obair le tuaigh
Is nach urrainn an uaisle ’ghiùlan
B’ fheàrr dha fuireach ann an Albainn;
’S gun an fhairge gharbh a stiùireadh.

AN COIRNEAL.
Ged tha uireasbhuidh an dràst ort
Gheibh thu ceann an àird ri tìm air,
’N uair a bhios an crodh ’s na caoraich
Air na raointean dhuit a cinntinn;
Bidh tu pailt am biadh ’s an aodach,
’S théid leagadh nan craobh air dìochuimhn’;
Bidh tu sona, saibhir, socrach,
Cha ’bhi bhochduinn ’cur ort mì-ghean.

AM BARD.
Chuala mi an tùs, mo làithean
Sean-fhacal tha làn de fhìrinn:—
’Chaora bhios ’dol bàs le gorta
’Réir gach coltais ni i crìonadh
Mu ’n tig am feur ùr ’s an t-sàmhradh;
Cuiridh an geamhradh gu crìch i:—
’S ann mar sin a dh’ éireas dhomhsa,—
Ma bi ’cur do sgleò dhomh ’m fiachaibh.

AN COIRNEAL.
Cha sgleò a th’ agam ga sheanachas
Ach cùis a dhearbhas mi fior dhuit;
Na fir a chi thu ’s an àite
B’ aithne dhaibh do chàs ’n uair shìn iad.
’N uair a réitich iad am fearann
Thug iad aire dha le crìonnachd;
Rinn iad beairteas air a thàileamh
Ged-a thàinig iad ’s e dhith orr’.

AM BARD.
Cha ’n ’eil ach beagan diubh beairteach
Ged tha pailteas diubh fo fhiachan;
Tha bhochduinn an déigh an leònadh,
’S tric iad fo chòmhlaidh a’ phrìosain.
Bidh am siorram air an tòrachd,
’S ’n uair a ni e’m pòca ’sgriobadh,
Bheir e leis an cuid mar dhròbhair,
’S cha ’n fheòraich e ciod is pris dhaibh.

AN COIRNEAL.
Tha cuid dhiu mar tha thu ’gràitinn,
Cha ’n fhaod mi àicheadh nach fior e;
Daoine ’bha tuilleadh a’s spòrsail
’S a bha mòr-chuiseach nan inntinn,
’Thuit gun fhios dhaibh ann an ainbhfhiach,
’S cha ’n ’eil e cho soirbh dhaibh dìreadh
Bho na dh’ atharraich an saoghal
’S thàinig caochladh air na prìsean.

AM BARD.
’S mòr a dh’ atharraich an saoghal,
’S mise ’dh ’fhaodadh sinn a ràitinn;
Thug e car dhomh nach do shaoil mi:
Chuir e ’n aois mi na bu tràithe
Tigh’nn do ’n choille fad o dhaoinibh
’Leagadh nan craobh as an làraich,
Ged a fhuair mi fearann saor
Is goirt a shaoithreachadh gu àiteach.

AN COIRNEAL.
Cha chunnt mi gur obair chruaidh e
’S nach bi uachdaran gu bràth ort
A mhaoidheas do chur air fògradh
Mur-a dean thu ’n còrr ’thoirt dhasan:
Cha bhi ’n comas neach do dhaoradh,
Cha ’n fhaic thu ’m maor leis a’ bhàirlinn,—
Gu de ’nis a bhiodh tu ’g ionndrainn
Bho ’n thàinig thu ’n dùthaich àghmhoir.

AM BARD.
’S iomadh rud a tha mi ’g ionndrainn
Nach dean ’s an àm so bonn stàth’ dhomh
’N am bithinn ann an tìr mo dhùthchais,
Far an robh mi ’n tus mo làithean,
Gheibhinn meas am measg nan uaislean,
Bha mu ’n cuairt dhomh ’n Earraghàidheal.—
B’fheàrr gu’n d’ fhuirich mi ri m’ bheò innt,
’S nach tàinig mi chòmhnaidh ’n bhràighe s’.

AN COIRNEAL.
Ged bu mhath ’bhi ’measg nan uaislean,
’S e-bhi fada bhuath’ is feàrr dhuit;
An luchd muinntir ’tha nan seirbhis,
Cha’n àird ’an ainm no na tràillean.
’S sleamhainn an leachd aig an dorsaibh
Dh’fheumadh tu ’coiseachd gu fàilidh;
Nan tuiteadh tu uair gun fhios dhuit,
Rachadh bristeadh air a’ chàirdeas.

AM BARD.
’S iomad fear stòrasach, stochdail,
Tha gle-shocrach a toirt màil daibh;
’S iad inntinneach fad’ an t-samhraidh
Le ’n cuid anns na gleanntan fàsaich.
’N uair a théid iad ’dh ionnsaidh ’mhargaidh,
Gheibh iad airgiod ’s cha bhi dàil ann;
’S nam faiceadh tus’ iad air tilleadh
Chunntadh iad gini ri d’fhàirdein.

AN COIRNEAL.
Ged tha toileachadh ’s na glinn sin,
Tha cuspunn an rìgh r’a phàigheadh:
Cha ’n fhaod iad iasg thoirt a linne
No fiadh o’n fhireach a’s àirde.
Ma mharbhas iad eun ’s an doire
Théid an coireachadh mar mheirlich,
Is tàirnear a staigh gu binn iad,
Théid an dìteadh ’s cuirear càin orr’.

AM BARD.
’S furasda dhaibh sin a phàigheadh,
Seach mar ’tha mi anns an tìr so;
Cia liuth’ latha bho Fheill-Màrtuinn
’Fhuair mi sàrachadh is mi-mhodh!
Gur tric a’ chuing air mo mhuineal
’Tarruinn a’ chonnaidh le dìchioll,
’S a sneachda dhomh mu na cruachain,
’S cuid de dh’uairean bidh mi ’n iosal.

AN COIRNEAL.
Tog do mhisneach ’s na biodh bròn ort,
Ged tha sin an còmhnaidh sgìth leat,
Bidh tu fhathast, ma ’s a beò thu,
Cho dòigheil ’s is math le d’ inntinn.
Gu de dh’ iarradh tu ach fhaotuinn,
Fearann saor is còir bho ’n rìgh air,
’Bhios an déigh do bhàis mar oighreachd
Aig do chloinn ma bhios iad crìonnta.

AM BARD.
’N uair a chunntas mi mo shaothair,
Bidh e ni ’s daoire na fhiach domh,
’S tric nam fhallas mi ’ga réiteach,
’Cur mhaidean r’a chéil’ nan teintean,
Gur coltaiche mi ’s an uair sin
Ri fear á toll-guail a dìreadh;
Bidh mi cho dubh ris na tràillean
’Tha aig stàtachan nan Innsean.

AN COIRNEAL.
Ged-a shiùbhladh tu ’n Roinn-Eòrpa
’S a bhi feòraich anns gach rìoghachd
Cha ’n fhaiceadh tu fear gun stòras
A tigh’nn beò innt’ le ’bhi diomhain,
Tha e gòrach dhuit bhi càineadh
Tìr an àigh so is ga dìteadh;
’S iomadh aon dha ’n d’rinn i fuasgladh
Bha na thruaghan a tigh’nn innte.

AM BARD.
Cia mar ’dh’ fhaodas mi a moladh
’S gun mi toilicht’ ann am inntinn,
Bho na thig toiseach na dùlachd
Bidh a’ chùis na h-aobhar claoidh dhomh.
Ag éiridh ’s na mad’nean reòta
Gu ’m bi crith air m’ fheòil ’s air m’fhiaclan.
’S gaoth a tuath le fuachd gam leònadh
Mar-a bi mo chòmhdach cinnteach.

AN COIRNEAL.
Airson toileachadh do nàdair
Cha ’n ’eil stàth dhuit a bhi ’strìth ris;
Sin an ceum nach téid thu dh’àicheadh,
Bho na dh’fhàilinnich ar sinnsreadh.
Ged-a bha pailteas aig Adhamh,
Bha craobh ’s a’ ghàradh a dhìth air;
Dh’fhàg am meas fo iochd a’ bhàis e,
’N uair a ghabh e pàirt o’n mhnaoi dheth.

AM BARD.
’S e ni mi tuilleadh mar roghainn
Gun chur ad aghaidh na ’s dìne,
Tha an duine ag iarraidh àilgheis
Eadar e ’bhi àrd is iosal:
Cluinnidh mi gearann o’n Diùca
Cho math riusan ’tha toirt cìs’ dha,
’S o’n bhaigeir ’tha cosg na lùirich
’S bho ’n fhear a tha crùn an rìgh air.

Cha lean mi na’s fhaide ’n seanachas
Mu ’n cinn iad searbh dheth le chluinntinn
Mu ’m faigh iad coire do m’ Ghàilig,
Cha bhi mi ’gràitinn no ’g innse.
Olc air mhath ’s mar bhios mo chàradh
’S an àite so, ’s éigin striochdadh.—
Soraidh bhuam gu tìr nan Gàidheal
Nach leig mi gu bràth air diochuimhn.

Le Iain Mac Ailein mhic Iain mhic Theàrlaich mhic Lachainn mhic Dhòmhnuill òig mhic Iain mhic Eobhain mhic Lachainn Fhinn Mac Gilleain

no

Am Bàrd Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh am Bàrd Mac Gilleain nó Mac Gilleathain an òran so mar bha rudan an-dheacaidh airson nan daoine Gàidhealach nuair a dh' fhàg iad a-mach as dachaidh sa Seann Ghaidhealtachd agus thàinig iad thun air Albainn Nuadh 's àitean eile air Dùthaich nan Craobh re linn 1700an 's 1800an air aghaidh. Dheun Simidh mac Eoin Friseal an obair do chur daoine Gàidhealach thun Dùthaich nan Craobh, agus bha leas-ainm aige 'n Còirneal no 'm Maor cuideachd.)

Òran do Dh’ America

(I)
Gu bheil mi ’m ònrachd ’s a’ choille ghruamaich,
Mo smaointinn luaineach, cha tog mi fonn:
Fhuair mi ’n t-àite so ’n aghaidh nàdair
Gu ’n thréig gach tàlanta ’bha nam cheann:
Cha dean mi òran a chur air dòigh ann,
’N uair ’ni mi tòiseachadh bidh mi trom:
Chaill mi ’Ghàilig seach mar-a b’ àbhaist dhomh
’N uair a bha mi ’s an dùthaich thall.

(II)
Cha ’n fhaigh mi m’ inntinn leam ann an òrdagh,
Ged bha mi eòlach air deanamh rann;
’S e ’mheudaich bròn dhomh ’s a lùghdaich sòlas
Gun duine còmhl’ rium a ni rium cainnt.
Gach latha ’s oidhche ’s gach car a ni mi
Gu ’m bi mi cuimhneachadh anns gach àm
An tìr a dh’ fhàg mi tha ’n taic an t-sàile,
Ged tha mi ’n dràst ann am bràighe ghleann.

(III)
Cha ’n ioghnadh dhomhsa ged ’tha mi brònach,
’S ann tha mo chòmhnuidh air cùl nam beann,
Am meadhon fàsaich air Abhainn Bhàrnaidh
Gu ’n dad a’s feàrr na buntàta lom.
Mu ’n dean mi àiteach ’s mu ’n tog mi bàrr ann
’S a’ choille ghàbhaidh ’chur ás a bonn
Le neart mo ghàirdein, gu ’m bi mi sàraichte
Is treis air fàilinn mu ’m fàs a’ chlann.

(IV)
’Si so an dùthaich ’s a bheil an cruadal
Gun fhios do ’n t-sluagh a tha tigh ’nn a nall,
Gur h-olc a fhuaras oirnn luchd a bhuairidh
A rinn le ’n tuairisgeul ar toirt ann.
Ma ni iad buannachd cha mhair i buan dhaibh,
Cha dean i suas iad ’s cha ’n ioghnadh leam,
’S gach mallachd truaghain a bhios ’g an ruagadh
Bho ’n chaidh am fuadach a chur fo ’n ceann.

(V)
Bidh gealladh làidir ’ga thoirt an tràth sin,
Bidh cliù an àite ’g a chur am meud;
Bidh iad a gràitinn gu bheil ’ur càirdean
Gu sona saibhir gun dad a dh’ éis:
Gach naigheachd mheallta ’g a toirt gu ’r n-ionnsaidh-se
Feuch an sanntaich sibh dol nan déigh;
Ma thig sibh sàbhailt ’n uair ’chi sibh iadsan
Cha ’n fheàrr na stàtachan na sibh féin.

(VI)
’N uair théid na dròbhairean ’sin ’gur n-iarraidh,
’S ann leis na briagan a ni iad feum,
Gun fhacal firinn a bhi ’g a innse
’S an cridhe ’dìteadh na their am beul:
Ri cur am fiachaibh gu bheil ’s an tìr so
Gach ni a’s prìseile tha fo ’n ghréin:
’N uair thig sibh innte gur beag a chi sibh
Ach coille dhìreach ’toirt dhibh an speur.

(VII)
’N uair thig an geamhradh is àm na dùbhlachd
Bidh sneachda ’dlùthadh ri cùl nan geug,
’S gu domhain dùmhail dol thar na glùine,
’S ge maith an triùbhsair cha dean i feum,
Gun stocain dhùbhailt’ ’s a’ mhocais chlùdaich
’Bhios air a dùnadh gu dlùth le éill;
B’e ’m fasan ùr dhuinn a cosg le fionntach
Mar chaidh a rùsgadh de ’n bhrùid an dé.

(VIII)
Mur bi mi eòlach airson mo chòmhdaich
Gu ’m faigh mi reòta mo shròn ’s mo bheul;
Le gaoth a tuath a bhios neamhail fuaraidh
Gu ’m bi mo chluasan an cunnart geur.
Tha ’n reothadh fuath’sach, cha seas an tuagh ris,
Gu ’m mill e chruaidh ged a bha i geur;
Mur toir mi blàths d’i gu ’m brist an stàilinn,
’S gun dol do ’n cheàrdaich cha gheàrr i beum.

(IX)
’N uair thig an sàmhradh ’s a miosa céitean
Bidh teas na gréine ’g am fhàgail fann;
Gu ’n cuir i spéirid ’s a h-uile creutair
A bhios fo éislean air feadh nan toll:
Na mathain bhéisteil gu ’n dean iad éiridh
’Dhol feadh an treud ’s gur-a mòr an call;
’S a’ chuileag inneach gu socach, puinsionta’
’Gam lot gu lìonmhor le roinn a lainn.

(X)
Gu ’n dean i m’ aodann gu h-olc a chaobadh,
Cha ’n fhaic mi ’n saoghal ’s ann ’bhios mi dall;
Gu ’n at mo shùilean le neart a cunngaidh,
Ro-ghuineach druidteach tha sùgh a teang’,
Cha ’n fhaigh mi àireamh dhuibh ann an dànachd
Gach beathach gràineil a thogas ceann,
’S cho liugha plàigh ann ’s a bh’ air rìgh Phàraoh
Airson nan tràillean ’n uair ’bhàth e’n camp’.

(XI)
Gur h-iomadh caochladh ’tigh ’nn air an t-saoghal
’S ro-bheag a shaoil mi ’n uair bha mi thall;
Bu bheachd dhomh ’n uair sin mu ’n d’rinn mi gluasad
Gu ’m fàsainn uasal ’n uair ’thiginn ann.
An car a fhuair mi cha b’ ann gu m’ bhuannachd,
Tigh ’nn thar a’ chuain air a’ chuairt bha meallt’
Gu tir nan craobh anns nach ’eil an t-saorsainn
Gun mhart gun chaora ’s mi dh’ aodach gann.

(XII)
Gur h-iomadh ceum anns am bi mi ’n déis làimh
Mu ’n dean mi saibhir mo theachd-an-tir;
Bidh m’ obair éigneach mu ’n toir mi feum aisd’
’S mu ’n dean mi réiteach airson a’ chroinn:
Cur sgonn nan teintean air muin a chéile
Gu ’n d’ lasaich féithean a bha nam dhruim,
’S a h-uile ball diom cho dubh a sealltainn,
Bidh mi ’gam shamhlachadh ris an t-suip.

(XIII)
Ge mòr an seanachas a bh’ aca ’n Albainn
Tha ’chùis a dearbhadh nach robh e fior:
Na dollair ghorma cha ’n fhaic mi falbh iad
Ged bha iad ainmeil a bhi ’s an tir.
Ma nìtear bargain cha ’n fhaighear airgiod,
Ged ’s éigin ainmneachadh anns a’ phrìs,
Ma gheibhear cùnnradh air feadh nam bùithean
Gu ’m pàighear null e le flùr no im.

(XIV)
Cha ’n fhaic mi margadh no latha féille
No iomainn feudalach ann an dròbh,
No nì ’ni feum dhuinn a measg a chéile,
Tha ’n sluagh nan éigin ’s a h-uile dòigh,
Cha chulaidh fharmaid iad leis an ainbhfhiach
A reic na shealbhaicheas iad an còir;
Bidh fear nam fiachan is cromadh cinn air
’Ga chur do ’n phrìosan mur diol e’n stòr.

(XV)
Mu ’n tig na cùisean á taigh na cùrtach
Gu ’n téid an dùbhlachadh aig a’ mhòd,
Tha ’n lagh a giùlan o làimh na cuairt (jury)
Gu ’n téid a spùinneadh ’s nach fiù e’n còrr,
Bidh earraid siùbhlach air feadh na dùthcha
’G an ruith le cunntasaibh air an tòir;
Gur mòr mo chùram gu ’n tig e ’m ionnsaidh,
Cha ghabh e diùltadh ’s bidh diùbhail oirnn.

(XVI)
Cha ’n fhaigh mi innse dhuibh anns an dàn so
Cha dean mo nàdar a chur air dòigh
Gach fios a b’ àill leam ’thoirt do na càirdean
’S an tir a dh’ fhàg mi ’rinn m’ àrach òg.
Gach aon a leughas e tuigibh reusan
’S na tugaibh éisdeachd do luchd a’ bhòsd,
Na fàidhean bréige a bhios ’gur teumadh,
Gun aca ’spéis dhibh ach déigh ’ur n-òir.

(XVII)
Ged bhithinn dichiollach ann an sgrìobhadh
Gu ’n gabhainn miosa ris agus còrr
Mu ’n cuirinn crìoch air na bheil air m’ inntinn
’S mu ’n tugainn dhuibh e le cainnt mo bheòil.
Tha mulad diomhair an déigh mo lionadh
Bho ’n ’s éigin strìochdadh an so ri m’ bheò,
Air bheag thoilinntinn ’s a’ choille chruinn so
Gun duine faighneachd an seinn mi ceòl.

(XVIII)
Cha b’e sin m’ àbhaist an tùs mo làithean
’S ann bhithinn ràbhartach aig gach bòrd,
Gu cridheil sunndach an comunn cùirteil
A ruith ar n-ùine gun chùram oirnn,
’N uair thug mi cùl ruibh bha mi ’gur n-ionndrainn
Gu ’n shil mo shùilean gu dlùth le deòir,
Air moch Diar-daoin a dol seach an caolas
’S an long fo h-aodach ’s a’ ghaoth o’n chòrs’.

Le Iain Mac Ailein mhic Iain mhic Theàrlaich mhic Lachainn mhic Dhòmhnuill òig mhic Iain mhic Eobhain mhic Lachainn Fhinn Mac Gilleain.

no

Am Bàrd Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh am Bàrd Gilleathain an òran so ri chéile nuair a fhuair ead talamh ùr ann air Albainn Nuadh, Dùthaich nan Craobh. 'S òran so thun an cuimhneachan agus an onoir nam muinntir Gàidhealach nuair a dh' fhàg ead a-muigh as na Seann Ghaidhealtachd thun thairis na tonn gu Dùthaich nan Craobh. Sgrìobh e 'n òran so mu 1817 b' fheudar. Agus bha 'n òran so 'n chiad òran a sgrìobh e shìos bho thàinig ead thun ann gu h-Albainn Nuadh.)

Òran Gaoil Anna nighean Pàdruic:
Òran Gaoil Anna nic Phàdruic:

(I)
Gur mise bheir gràdh gu bràth do ’n chailin
A dh’ fhàg mi’ sealan a’m’ dhéigh;
Tha aice os chàch gach àgh ’s gach barrachd
’Mar àilte gealaich measg reul.
Si sèamh-osag fhann an t-sàmhraidh chaoimhneil
’Bheir gleann is coille fo bhlà;
’S le dui-neoil a’ gheamhraidh ’s ànnradh gaillinn
Cha ’n annsa fanail r’a sgà.

(II)
Tha d’ aghaidh, le fàilt, mar fhàir na maidne;
Mar dhealra deàrrsaidh na gréin’;
Gu’m bheil thu gu nàrach, màlta, caoimhneil;
Gur àluinn, banail do bheus.
Thàinig gathan o d’ shùilibh dù-ghorm, flathail
A dhùisg dhomh farum mo chléibh,
’N uair theannain riut dlù bu chùbhraidh’ d’anail
Na ùbhlan abaich air ghéig.

(III)
Gruaidh dhearg mar an ròs, is pògan meala;
Cùl òr-bhuidh, maiseach nan teud;
Beul meachair, ’sa’ cheòl mar smeòraich coille;
Geal, bòidheach, daingeann do dheud;
Do bhràighe glan caomh mar mhaothan eala
Air caolas mara a’ snàmh;
Cneas gràdhach, sèimh, caoin; is gàirdean canach;
Meòir chaol’, bas gheal, is mìn làmh.

(IV)
Calpa cruinn, lùthar, ùr-gheal daingeann;
Gur ciùine, farasd do cheum,
Troigh chuimir a shiùbhlas dlù air choiseachd;
Cha lùb do chasan am feur.
Do chumadh o’d’ bhàrr gu d’ shàil, gun chron air,
Ach sàr-dheas, cothromach, grinn;
Gu meal thu do shlàint’ le àgh ’s le onair,
Le d’ ghràdh ge d’ robh mi gu tinn.
’S leat inntinn nam buadh ’dh’fhàs uasal, ceanalt’
’S gach buaidh tha ceangailt ri mnaoi;
Ge mòr ’tha de dh’ uaisl’ ’m fuil sluaigh do shloinne,
Cha truaill thu boinne dhi chaoidh.
Do ghliocas gun bheud; do chéill gun mhearachd;
Is ré do d’ aithne gach gniomh;
Do thuigse co gheur; do reusan barraicht’,
Gun éis, gun char ann, gun ghiamh.

(V)
’S beag tùirse no gruaim ’tha ’n gruaidh na h-ainnir;
Is fuath leat sgainneal is beum;
Is coma leat tuaileas shuas an domhain,
Gach uabhar dona, ’s gach beud.
Cha ’n ’eil thu a’ d’ ghaoithein aotrom caileig;
Ciall aosd’ tha agad le d’ òig;
Gu h-iriosal, aoidheil, faoilidh, farasd;
Gu gaolach, carthannach, còir.

(VI)
Gu ’m bheil thu gu cràbhach, gràdhach, cridheil;
Gu bàigheal cinneadail, caoin;
Gur fialaidh do làmh, gur blà do chridhe,
Gur pàirteach bhitheadh mu d’ mhaoin.
Gu ’n seasadh tu riabh gu fior le d’ charaid;
Rud crion cha ’n abair, ’s cha dean;
Gu piseachail, crionta, gnìomhach, rathail;
Neo-dhiolt do mhath chur am miad.

(VII)
Gu bheil thu gu teom air foghlum banail;
Gu h-òrdail, ealamh, le snà’id;
Gu’n dealbhadh tu còrr na h-eòin ’s na crannaibh
Le seòltachd ainneimh do làmh.
Cha tàinig riabh ceann air tionnsgna innealt
Nach ionnsaich ise ri luaths;
Gu’n tàirneadh do làmhan peann le grinneas;
’An cainntean thigeadh leat buaidh.

(VIII)
Cha ’n ’eil, ’ann mo leursainn, té air thalamh
Is beusaich’, glaine na thu;
Cha d ’fhàs i fo ’n ghréin a’ gheug, no ’n gallan
Do ’n géilleadh caileag mo rùin;
’S tu féin an lùb àluinn; dh’ fhàs thu tlachdmhor,
’S tu ’n t-àbhal gasd’ anns a’ choill,
’S tu ’n ròs anns a’ ghàradh, dh ’fhas thu maiseach;
’S tu ’m blàthan, paisgte le sgoinn.

(IX)
’S tu éiteag nan càrn, ’s iad càch na clachan;
’S tur sàr-leug thaitneach nam buadh;
’S tu fhéin ’n eala bhàn, ’s iad càch na lachaibh;
’S tu sgàthan maiseach gach uaills’;
’S tu ’n cruinneachd glan ùr, ’s leat cliù na chinneas;
’S tu ’n drùchd a shileas gu caoin;
’S tu ’n gallan a lùb fo ùbhlaibh milis;
Is tu na shirinn ri m’ shaogh’l.

Le Seumas Mac Griogair.

(Sgrìobh e 'n òran so mu'n Anna Bhochannan. Cha robh suim / ùidh aice mu'n tìr fiadhain Aimearaga 'gus char dheachaidh i gu Dùthaich nan Craobh. Bha i làidir an aghaidh turas gu Dùthaich nan Craobh agus bha i bean dathuil cuideachd. Bha i d' inghean na Pàdruic Bochannan agus bha mainistir e fhéin ann Calasraid, an Pheart, agus shiubhail e thun gu bàis sa bhliadhna 1802.)

Am Bàl Gàidhealach
Òran a' Bhàil Ghàidhealaich

Luinneag.
Bithibh aotrom ’s togabh fonn,
Cridheil, sunndach gun bhi trom,
’G òl deoch-slàinte na bheil thall
Ann an tìr nam beann ’s nan gleannaibh.

(I)
Fhuair mi sgeul a tha leam binn
’Dh’ ùraich gleus air teud mo chinn,
’S bidh mi nis a dol ’g a sheinn
Ged tha mi ’s a’ choill am falach.
Bithibh aotrom ’s togabh fonn,
Cridheil, sunndach gun bhi trom,
’G òl deoch-slàinte na bheil thall
Ann an tìr nam beann ’s nan gleannaibh.

(II)
Gur h-e ’n sgeul a fhuair mi ’n dràst
’S a dhùisg m’ inntinn ’suas gu dàn
’Bhi gam iarraidh ’dh’ ionnsaidh ’bhàil
’Th’ aig na Gàidheil tùs an Earraich.

(III)
’N uair a théid an comunn cruinn
Bidh iad sìobhalta le loinn,
Cliùiteach, ciallach, fialaidh grinn,
’S bheir iad caoimhneas do dh ’fhear aineoil.

(IV)
’N uair a shuidheas iad mu ’n bhòrd
Bheir iad tacan air an òl,
’S fiodhall théud bho ’n gleusar ceòl
’Cur nan òganach nan deannaibh.

(V)
Cha bhi sgrùbaireachd mu ’n chlàr
Ann an cuideachda mo ghràidh,
Aig a bheil an inntinn àrd
’S nach gabh tàmailt bho na Gallaibh.

(VI)
’N uair a théid an fhiodh’l na tàmh
Bheir iad treis air cainnt nam bàrd,
’Dhùisgeas fonn neo-throm ’nan càil
Anns a’ Ghàilig a’s glan gearradh.

(VII)
’Chànain ghasda, bhlasda, bhinn!
’Si bha ’n cleachdadh aig na suinn
’Dhearbh an gaisge ’m feachd an rìgh:
’S iomadh tìr ’s an tug iad deannal.

(VIII)
Luchd nam breacan bha ’s gach àm
Fuasgailteach an strì nan lann:
’N uair a ghluaiseadh iad bho ’n chàmp
Chuirte ’n ruaig ’s bu teann an leanachd.

(IX)
’S ann ac’ féin ’tha ’n t-éideadh grinn!
Breacan guaille, féile cuim,
Osan geàrr mu ’n chalpa chruinn
’S boineid ghorm os ceann na mala.

(X)
Stàilinn ghlas, mar ealtuinn giar,
Chleachdadh anns na baiteil riamh
Leis na gaisgich nach tais fiamh
’S nach biodh riamalach a tarruing.

(XI)
Bha iad fìrinneach gun fhoill
’Nàm dol sios ’us pìob ’ga seinn:
Rùisgte brataichean ri croinn
Aig na saighdeiribh nach mealladh.

(XII)
’S bho na chinn sibh féin o’n dream
’Dh’ àraicheadh fo sgéith nam beann,
’Bhuannaich anns an Eiphit geall
’S a chuir Frangaich as an t-sealladh;

(XIII)
Ged tha sibh an tìr nan craobh
Cuimhnichibh air beus nan laoch!
Leòghainn bhorb bu ghairge fraoch;
’S iad nach aomadh as a’ charraid.

(XIV)
Ged tha sibh an Albainn Uir
Caithibh an oidhche le sunnd:
’S an deoch-slàinte ’thig air tùs
Olaidh sinn gu grunnd, gach fear i.

(XV)
Olaibh air na Gàidheil threun
’Rachadh acfhuinneach air ghleus,
’S a tha fuasgailteach gu feum;
Sealgairean air féidh ’s na beannaibh.

(XVI)
Soraidh bhuam do ’n t-sluagh a null
’Tha ’s an tìr ’s an robh mi ’n tùs.—
’S tric a dh’ fheuch iad bàt’ fo shiùil
’S iad ’g a stiùireadh ’dh’ ionnsaidh cala.

(XVII)
Bho nach ruig sinn orra ’n dràst,
Lion a’ chuach a suas fo stràic,
’S cuir mu ’n cuairt i nuas gun dàil
Ann an onair àrd nam fearaibh.

Le Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Chuir Iain mac Ailein an òran so re chéile mu'n bliadhna 1826. Bha bàl no féiliridh mór ann san taigh Dhaibhidh Mhurraidh am Mearagomais, Albainn Nuadh sann toiseach Earrach sa bhliadhna 1826. Chaoidh am Bàrd thun ann am bàl agus bha craic móran ann gun teagamh. Agus bha Gàidheil san ann amhàin, ach thugadh cuireadh do ’n Bhàrd. Phàidh e a luchd cuiridh leis an òran so a sheinn aig a’ bhàl. Bha 'n t-òran so mu 'n nan Gàidheil sa cogadh thairis na domhan agus san dachaidh ann Seann Ghaidhealtachd cuideachd.)

An Adharc

AN ADHARC.
Gur-a muladach tha mi
Ann am fàsach nam beann,
Anns an tìr so air m’ aineoil;
Cha ’n ’eil caraid orm teann
Gur-a neònach leam Uilleam
’Chur an turais fo m’ cheann;
Thug e dhuit mi mar leannan,
’S tha mi falamh ’s an àm.

AM BARD.
Na bi gearan cho tràthail
Mu ’m bi càch oirnn a’ cainnt;
Gur-a h-iomadach fàilinn
’Thig air làimh a bhios gann.
Gabh mo leisgeul ged ’tha thu
Greis an dràst gun an dram;
Gheibh sinn fathast gach goireas,
Théid a’ choill’ as a bonn,

AN ADHARC.
B’ fhearr leam fhaicinn na chluinntinn,
’S gur h-e ’mheudaich mo bhròn
’Thu ’bhi ’g innse cho daor ’s tha
Stuth mo ghaoil, aig Mac-Leòid,
’N uair bha mise aig mo chiad fhear
Bha e fialaidh ’s gach dòigh,
Cha do chaomhainn e riamh orm
’Mheud ’s gan iarrainn r’a òl.

AM BARD.
Bheirinn comhairl’ nach misd e
Air an fhleasgach dheas òg,
Gun e ’phòsadh ri banntraich
’S e an geall air a h-òr;
Gheibh i cleachdadh bho ciad fhear
’Bhios i ’g iarraidh r’a beò,
Ged-a bhiodh i na caillich
’S aogasg sean air a sròin.

AN ADHARC.
Cha ’n ’eil mise nam chaillich,
Uist, a bhalaich gun tùr!—
Cha ’n ann falamh a bha mi
’N latha ’dh’ fhàg mi mo rùn;
Gheibh thu tuilleadh bho Uilleam,
Fear an fhurain ’s na mùirn,,
’S thoir dha gealladh teann làidir.
Nach téid m’ fhàgail an cùil.

AM BARD.
Ciamar ’bheirinn thu ’m folais
Ann an comunn an dràst?
’S duilich dhomhsa ’bhi d’ chomain,
’S nach h-’eil boine air do chlàr.
Théid mi dhachaidh gun fhios leat,
Cha bhi mise fo d’ stràic:
Na bi maoidheadh do thochraidh,
Airson botail no dhà.

AN ADHARC.
’S math an tochradh a fhuair thu
Ceangailt’ suas air do thaobh
Bho ’n duin’ onarach ghasda,
’S rinn thu ’sgapadh gu faoin.
Dhomhsa dh’ éirich a’ bhochduinn,
Thug thu leat mi o m’ ghaol;
Gur h-e fhàgail a liath mi
Am bliadhna ’s cha ’n aois.

AM BARD.
Cha ’n iad boirinnich bheusach
’Bhios an déidh air an òl;
Ma thug thusa do spéis dha,
Gu ’m bi éis air do lòn.
Ciamar ’chumas sinn teaghlach
’S tusa ’glaodhach nan stòp?
’Sguir de ’n òl agus chi thu
Nach bi dìth oirnn ri ’r beò.

AN ADHARC.
Tha a’ bhranndaidh leam taitneach.
’S i a’s blaisde na m’ fion;
Tha i fallain do m’ bhroilleach,
’S ni i sona mo chrìdh:
Ach ged bhithinn air phadhadh
Deoch cha ghabhainn leam fhìn;
’S riamh cha d’ iarr mi tomhac’ ort,
’S cha do chleachd mi an ti.

AM BARD.
’S maith tha fios aig gach neach
Nach ’eil do chleachdadh aig céill;
’S tha e dhomhsa na mhasladh
’Bhi gad fhaicinn nam dhéigh.—
’S iomadh fear ’chaidh a mhealladh
’Fhuair a leannan aig féill,
’S e ’ga taghadh air àilleachd
’S gun a nàdar ’ga réir.

AN ADHARC.
B’e mo mhiann ’bhi aig Uilleam,
Sin an duine tha grinn;
Bha mi fada na theaghlach
’S bha rud daonnan fo m’ làimh.
’N uair a thigeadh luchd-eòlais
Bheirte á seòmar mi ’nall;
’S iomadh conaltradh ciatach
Anns an d’ iarradh mo chainnt.

AM BARD.
’S éigin dhomhsa ’bhi sàmhach
Ged is nàr e r’a luaidh;
Tha an sean fhacal ’gràitinn
Nach bi dànachd gun duais.
Mar faigh fear an deadh-nàdair
Air mnaoi àrdanaich buaidh
Ni i burraidh ’us tràill dheth,
’Us cuis-ghàire do ’n t-sluagh.

AN ADHARC.
Bha mi féin agus Uilleam
Riamh, mar bhuineadh dhuinn, réidh;
’S mi nach faiceadh air gruaman,
’S i an uaisle dha ’s beus.—
Tha e ’chinneadh nan sàr-laoch
Anns na blàir a bhiodh treun;
Air na Foirbeisich uallach,
’S tric a chualas deadh-sgeul.

AM BARD.
Bho na chaidh thu gu eachdraidh
’S gu cinn-fheachd’ nach robh clì
Bha mo chinneadhs’ cho beachdail
Bi dream ’chleachd a bhi strì,
Ged-a chaill iad le ’n gòraiche
An còir air an tìr
Ann an aobhar righ Seumas:
’S bochd a dh’ éirich sud duinn.

Le Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Mu 'n bliadhna 1827 a sgrìobh e 'n t-òran so. Dh' fhuair e 'n adharc as do charaid Uilleim Foirbeis nan Phiogto, ach thug e 'n adharc òl thun gu 'n t-Athair Cailean Grannd as Arasaig bliadhnichean bho san àm sin. Bha e sin an adharc mhòr bhriadha 's do branndaidh.)

Òran do na Grùdairean

Luinneag.
’S an fheasgar cha do chuireadh mi;
Bha ’n cùbair dubh gun fhuran ris;
Ach ’nis gur h-e ’n t-aon duin’ agaibh,
Bho ’n dh’ fhàs na buideil ao-dion.

(I)
Gur tric mi dol a chùiltearachd
Le banaraich nan grùdairean;
’S ’n uair théid mi tuille ’s dlùth oirre
Bidh ’n cùbair air a ladhran.

(II)
Bu bhinn leam féin a gleadhar
An uair shìnte dhomh fo chobhar i;
’Se ’n rud a dh’ fhàgadh fodha sinn
An clodha ’chur ’sa’ chaochan.

(III)
Tha Mor-a’-chadail beadarach
’S a’ bhuaile air an eadaradh;
Le uisge beath’ nam feadanan
Gu ’n leigeadh i na daoine.

(IV)
Cuir fòid a stigh gun dàil foipe,
Is tarruing caol stuth làidir aisd’;
Biodh fios againn ma sgàineas i
Mu ’n tèid an ceàrd do ’n Chaolas.

(V)
Gu fòil thuirt Iain mac Dhùghaill rium
A ghaoil cha ’n ann ga chaomhn’ tha mi
Ach eagal ’s gu ’m bi smùid oirnn
Is gur ni gun chliù an daorach.

Le Dòmhnull Mac Gilleathain no Dòmhnull Cùbair (1770 gu 1868).

(Rugadh agus togadh Dòmhnull Cùbair Mac Gilleathain air Tiriodh, agus thàinig e thun gu h-Albainn Nuadh, agus bha bràthair e nan Iain am Bhard Mór Mac Gilleathain. Thàinig 'n sgeul mu'n òran so fo tamall mar bha e 'òl san taigh tábhairn air latha 'mhàin ach char fhuair e cuireadh chuairt aige do dh' òl ann. Nuair a dh' fhàg e 'mach dh' fhoghluim na daoine taigh tábhairn bha nam barrailean bhristeadh. Agus chuir ead naidheachd thuige mu'n sin agus fhuair e obair astu airson cúpla latha mar sin.)

Diteadh Mhic-an-Tòisich

Luinneag.
Tha mi sgìth bho ’n tim so ’n dé;
Cha ’n ’eil m’ inntinn leam air ghleus;
’S beag an t-ioghnadh sin dhomh féin
’S gu ’n d’ fhuair mi sgeul ’tha muladach.

(I)
Cha tig dhomhsa bhi nam thàmh
’S Mac-an-Tòisich, fear mo ghràidh,
Aig a’ nàimhdean ann an càs;
Am fleasgach àluinn urramach.

(II)
Ged-a fhuair iad e fo chìs
Cha robh leithid anns an tìr;
Bu chompanach e do ’n rìgh
Do dh’ uaislean grinn ’s do chumantan.

(III)
Gur-a diomhach mi de ’n chléir
’Chuir an tòrachd ás a dhéigh;
Gu ’m bu dìleas e dhaibh féin
Ged thug iad beum na dunach dha.

(IV)
A chiad latha de ’n bhliadhn’ ùir
’S ann a shuidhich iad a chùirt
’S iad ag iarraidh fear mo rùin
A chur an cùil ’s a chumail ann.

(V)
Chaidh mi-féin a staigh nam dheann;
Bha mo bhoineid ann am làimh;
Bha mi sìobhalt ann am chainnt
’S cha tugainn taing do dhuin’ aca.

(VI)
Thuirt a nàimhdean ’s fearg nan gnùis
Gu ’n robh e gun mheas, gun chliù;
Gu ’n goideadh e an cuid ’s a chùil
Ged bhiodh an sùil air furachail.

(VII)
Thuirt mi féin, gur cruaidh an càs
Mac-an-Tòisich chur gu bàs
’S gun chìir’ aca ’dh ’fhear mo ghràidh
Ach e ’bhi fàilteach, furanach.

(VIII)
Dh’ iarr mi orra ’chur mu sgaoil,
’Leigeadh ás duinn air an raon;—
Cha ghlachdte e a ris le maoir;
Cha bhiodh e faoin a chuireadh ris.

(IX)
Gu ’n robh fianuisean gu leòir
Gus a shaoradh aig a mhòd,
Fear na misnich, Uilleam òg,
Bha deònach dol an urras air.

(X)
Tòmas air a chnoc ud shuas
Thàinig oirnn le ’lagh a nuas
Dh’ fheuch an dionadh e’m fear ruadh
’S e’ ruith cho luath ’s a b’ urrainn da.

(XI)
Thàinig Pàdruig ás a dhéigh
Ged bha bacaiche ’na cheum;
Gu ’n robh bat’ aige fo ’sgéith
’S mur biodh iad réidh bhiodh fuil aige.

(XII)
Dh’ éirich Somhairle ’s a chùirt
’S labhair e le sgairt mu ’n chùis;
Thuirt e chogainn ris a chrùn
Mu ’n cuirinn diomb a churaidh rium.

(XIII)
Chreid am breitheamh a luchd-fuath’
’S thuirt e, ’s ’fhuil a leam gu ’ghruaidh,
’S fad o’n thoill e ’chroich mar dhuais,
Is gheibh e bhuam-s’ na bhuineas dha.

(XIV)
’N uair a fhuaradh e fo shreing,
Bha na ceudan ’dol nan deann
’S iad a bòideachadh gu teann
A bhi nan nàimhdean tuilleadh dha.

(XV)
’S iomadh aon ’bha ’chridhe fann
’Sa bh’ air chrith gu dlùth ’s gach ball,
’Cur a laimhe ris a pheann
’S e dol ’s a’ bhann ’bha cunnartach.

(XVI)
’S fad o’n chuala mi ’bhi ’g ràdh
Gu ’n téid neart thar ceart an àird;
’S ann mar sin tha ’chùis an dràst;
Bha bhinn ud ceàrr, ’s bu ghuineach i.

(XVII)
Bha lagh Chill-ma-cheallaig cam,
’N uair a chroch e’n t-each ri crann;
Ach ni ’s caime tha ’n lagh teann
’Chuir slabhraidh mu ’n fhear churanta.

(XVIII)
Dheanainn iasgach leis an tàbh
Air a’ charaig mar-ri càch,
’S ged nach biodh mo lòpan làn
Bhiodh cuid an tràth’ no tuilleadh ann.

(XIX)
Gur-a tric a thug mi sgrìob
Gu rudha Arasaig ud shios,
’S an taigh Ealasaid gu ’m bith’nn
’N uair ’bhiodh na linn an cur agam.

(XX)
’Mhic-an-Tòisich bha thu riamh
Fearail, fiùghantach, ’us fial;
Cha bhiodh tlachd ach far an iarrte
Thu, ’dh’ aindeoin briag a chuireadh ort.

(XXI)
Raoghal cùbair tha fo leòn
Bho na chuala e mu ’n mhòd;
’S tric ’na mheòir a chuir thu ceòl
A dh’ fhògradh bròn gu buileach bhuainn.

(XXII)
Màla ’phioba chrup e ’suas,
’Ga fhliuchadh le uisge fuar,
Bho ’n theirig iocshlàinte nam buadh
A bheireadh fuasgladh muineil da.

(XXIII)
’Sin an iocshlàint’ ’s an robh ’m feum
’Dh’ fhògradh aiceidean bho chléibh:
’S b’ ainmeil i air leigheas chreuchd;
Gu ’m b’ fheàrr na léigh nam Muileach i.

(XXIV)
Thuirt Mac-Mhuirich rium Di-màirt
Gu ’n d’ fheuch e cuislean do làmh,
’S gu ’n éireadh tu fhathast slàn;
Do chur gu bàs nach b’ urrainn daibh.

(XXV)
B’ fheàrr gu ’m biodh an sgeul sin fìor;
’S iomadh aon dha ’m biodh e binn;
Ged bhiodh ’bhranndaidh gini ’phinnt
Gu ’n cosdainn trì le sulas riut.

(XXVI)
Ged-a bhithinn ’s an taigh bhàn
Gun dùil ri tigh’nn ás gu bràth,
Nam faicinn thu air an t-sràid
Gu ’n leumainn àrd troimh’ uinneagan.

(XXVII)
Cha bhiodh banais ’s cha bhiodh bàl,
Cha bhiodh Nollaig ’s cha bhiodh càisg
Nach biodh tus’ air ceann a’ chlàir
’S do chàirdean a’ cur furain ort.

(XXVIII)
’S ann ad chomunn nach biodh sgraing
’N uair a theannadh daoin’ ri cainnt;
Cha bhiodh òr ad phòca gann
’S gu ’n tugte dram do ’n’ h-uile fear.

(XXIX)
Greis air iomairt ’s greis air òl,
Greis air aighear ’s greis air ceòl,
Greis eile air bualadh nan dòrn
’S gun chòmhdach air am mullaichean.

(XXX)
Chuireadh tu ’n daorach nan ceann,
Thuiteadh iad a bhos ’us thall;
’N uair ghlacadh iad thu air làimh
Cha cheannsaicheadh Cochullain iad.

(XXXI)
Dh’ fhàgadh tu ’m fear glic gun chiall;
Dheanadh tu ’n spìocaire fial;
Dh’ fhuasgladh tu sporan nan iall
’S cha bhiodh an gnìomh sin furasda.

(XXXII)
Co a chunntadh e ’na chall
’Bhi sgapadh airgid ’n ad gheall,
Ged-a bhiodh e’n ath-là fann
’S a làmh mu cheann ’se ’turaman.

(XXXIII)
’S misd’ na mnathan thu ’g an dìth,
B’ fheàird’ iad ac thu ’g òl na ti
Dh’ fhiosraicheadh tu dhaibh le cinnt
A’ bhrìgh a bhiodh ’s na duilleagan.

(XXXIV)
’S mòr am beud thu ’bhi air chall;
Bu tu ceann-cinnidh gach dream:
Chiosnaicheadh tu feachd na Fraing’
Gun deann a chur á gunn’ orra.

(XXXV)
Dheanadh tu cogadh ’us sìth;
’S e do spiorad nach robh clì;
Cha ’n fhacas tu air do dhriom,
Ge tric an strì nam buillean thu.

(XXXVI)
’S lionmhor mais’ ort, fhir mo ghràidh,
Nach h-urrainn domh ’luaidh am dhàn:
Ma théid d’ fhògradh null thar sàil’
Bidh sinn ri ’r là dheth uireasach.

(XXXVII)
Ach ma thig thu slàn ’n ar ceann
Le d’ shuaicheantas àrd ri crann,
Gur curaideach a bhios do chlann
A dannsadh Ruidhle-Thulaichean.

(XXXVIII)
Bidh sinn éibhinn thu bhi beò;
Cha bhi duine sean no òg
Nach tionndaidh fo d’ bhrataich shròil,
’S gu mòd cha toirear tuilleadh thu.

(XXXIX)
Sud ort féin, a charaid ghràidh;
’S mi nach tréigeadh thu gu bràth;
Cha téid m’ ainm s’ air paipeir bàn
Am measg na gràisg nach buineadh dhuit.

Le Iain mac Ailein Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgríobh Iain mac Ailein an t-òran so shìos sa bhliadhna 1841. Thòsaich an t-Easbuig Friseal an Comunn Stuamachd air Antaganais, Albainn Nuaidh ann bhliadhna so, 'gus chuir 's chaoidh e an aghaidh gach aon taigh tabhairn gun mhall cuideachd gun teagamh! Thàinig an t-Easbuig Friseal thun daoine leis gealladh do fhan a-mach as an òl fad thrì bhliadhna no mu sin. Ach bha 's tha e sin airson thrì bhliadhna 'mhàin, agus dh' fhill iad - nan daoine - thun an craic an dheidh sin gun teagamh. Sgrìobh Iain mac Ailein an t-òran so air a dheanadh ann an ainm Dhòmhnuill Mhic-Gille-Bhràth ris an abairteadh gu coitchionn Dòmhnull Mhamaidh. ’Se mar sin Òran Dhòmhnull Mhamaidh an t-ainm fo ’bheil e ’dol.)

Aiseirigh Mhic-an-Tòisich

Luinneag.
“Ho ro, ho ro gur h-éibhin leam
A chluinntinn gu ’n do dh’ éirich thu;
’S ann leam is ait an sgeula sin
Bho ’n chaidh an t-eug cho teann ort.”

(I)
’S a’ mhaduinn an àm éiridh dhomh
Gu ’n d’ fhuair mi naigheachd éibhinneach;
’S gur lionmhor fear a leughas i
Nach tugadh beum d’ ar ceannard;

(II)
Gu ’n tàinig Mac-an-Tòisich oirnn
Gu dhùthchas, mar bu deònach leinn;
Ged thug iad ionnsaidh ghòrach ort
Gu bheil thu beò gun taing dhaibh.

(III)
Gu ’n cuir mi ’phìob an òrdugh dhuit,
’S gu ’n seinn mi binn an t-òran so;
Gu ’n tàinig lùths am mheòirean
Bho na thòisich mi ri cainnt ort.

(IV)
’N uair’ tharruing mi ’g am ionnsaidh i
Cha robh a cliabh ach tùchanach:
Cha b’ ioghnadh dh’ i, bu tùrsach i
Ri ionndrainn na bh’ air chall oirnn.

(V)
Bha ’n gaothaire ’s droch fhàileadh dheth:
’S an siunnsair thàinig sgàineadh ann;
Cha robh na duis ach càrsanach,
’S a màla ’s e air crampadh.

(VI)
Na ribheidean air tiormachadh.
Gach gleus a bh’ innt’ is meirg orra.—
’N uair fhuair i’n iocshlàint iomraideach,
Gu ’m freagradh gairm nam beann d’i.

(VII)
Gu ’n cuir mi suas gu rìomhach i
Le ribeinean de ’n t-sìod’ oirre.
’Si féin mo chéile sìobhalta
Cho fìnealta ri baintighearn’.

(VIII)
Thoir fios gu Dòmhnull Mhamaidh bhuam
Mo chòmhlachadh an Arasaig:
Gu ’n téid mi ’sios am màireach ann
’S gu ’n tàmh sin ann gu Bealtuinn.

(IX)
Bidh càirdean Mhic-an-Tòisich ann
Nan comunn sunndach, sòlasach,
Gu toirt a mach a chòraichean
Ma thòiseachas an aimhreit.

(X)
Bidh Dòmhnull, mar is taitneach leis,
A’ cumail suas do bhrataich dhaibh;
Bidh ruaig air sluagh ’bheir masladh dhuit
Mu ’m paisgear ris a chrann i.

(XI)
Bho ’n tha gach dream air tilleadh riut
’S ann chruinnicheas sinn na fineachan;
Bidh Uilleam Og na shinealair
’S na gillean fo ’chomannda.

(XII)
Bidh Somhairle na chléireach ann,
’S do ’n chòirneil bheirear réiseamaid:—
Gur mairg a thairgeadh eucoir dhuit
’S gach treun-fhear a bhios teann ort.

(XIII)
Gu ’n tig am Maidseir Alastair
Le ’gheàrd o’n Tobar Shalainn ann;
’S gu ’n ordaich e na searragan
’Bhi ’n tarruing air a’ chabhsair.

(XIV)
Bidh Tomas agus Padruig ann,
Cho dileas dhuit ’s a b’ àbhaist dhaibh,
’S a dh’ aindeoin cléir no cràbhaichean
Cha ’n àicheidh iad na gheall iad.

(XV)
Bidh Uisdean is Niall Camshron ann;
Bu chùirteil leat ’s an anamoch iad
Aig ceann do bhùird a seanachas riut
Gun dearmad air a’ bhranndaidh.

(XVI)
Le fonn thig Raoghal Tuairnear oirnn
’S gu ’m faigh e post’ o’n uachdaran:
’S ann chuir a’ bheairt, droch thuainealaich
Na ’chluasan le ’cuid sranntraich

(XVII)
Air eagal ’s gu ’m bi cunnart ann
Le tinneas ’s buillean fuileachdach,
Gu ’n tig an léigh Mac-Mhuirich ann,
’S gur h-urramach le ’lann e.

(XVIII)
Tha Aonghas Gobha làmh ruinn,
’Us gur fòghainteach ’na cheàrdaich e
Tha moran ghlasan làmh aig’
Gu d’ luchd càinidh chur air slabhraidh.

(XIX)
Thig Lachuinn saor a chlisgeadh oirnn,
’S gu bheil mi ’n dùil nach misd ’sinn e
Gu càradh chorp ’s na cisteachan
Ma thàrlas bristeadh cheann ann.

(XX)
’Us ma bhios mairbh r’an tiodhlacadh
Gur feàird’ sinn Iain Mac-Iasaic ann;
Gu ’m fuaigh e dhaibh an lion eudach
Gu grinn ’s an fhasan Ghallda.

(XXI)
’N uair chruinnicheas na h-àrmuinn sin
Mu ’n cuairt do ’n bhòrd mar b’ àbhaist dhaibh,
Gur cinnteach gu ’m bi ’m Bàrd againn,
’S gu ’n dean e ’n Gàidhlig rann duinn.

(XXII)
Gu ’n loisgear teintean éibhneis dhuit
’Feadh bheann ’us ghleann ’us réidhleanan,
Gu ’n lasar coinnlean céire dhuit,
Bidh deàrrsadh bho gach lanntair.

(XXIII)
Bidh fìon an gnìomh nan òr-cheàrdan
Gu fial ga dhìol gu ’n sòradh air,
Gun ìotadh air son seòrs’ orra
Bha d’ stòraichean gun ghanntar.

(XXIV)
Ach spiocairean cha ’n fharraid sinn,
Cha ’n fhaod iad tigh’nn an sealladh dhuinn:
Gur tric a thug thu ’n car asda
’N uair ’mhealladh tu le dram iad.

(XXV)
’N uair dhùisgeadh tu gu mòrchuis iad
Gu ’n rùraicheadh tu ’m pòcanan:
Na ’n cunntadh iad de ’n stòras dhuit
Bhiodh bròn orr’ fad a’ gheamhraidh,

(XXVI)
Bhiodh airsneal agus éislean orr,’
Fo sprochd cho bochd ’s a dh’ éirich dhaibh:
Ach ’s tusa ’m fear a léigh’seadh iad
’S a bheireadh réit á aimhreit.

(XXVII)
Gach aon a bh’ ann am miothlachd riut
Ga d’ fhuadach ás na crìochan so
Gu ’m feum iad a bhi sìobhalta
Mu ’n ciosnaichear fo shreaing iad.

(XXVIII)
Ma thionndas iad am baiteal ruinn
Gu ’n smùidear leis na slachdain iad,
Le buillean dhòrn ’s le bataichean
De ghlas-darach ’s de challtuinn.

(XXIX)
’S ma thachras le neart pheileirean
Gu ’m fàgar cuid dhinn deireasach
Gu ’n sònraichear taigh-eiridinn
’S gur h-eireachdail do chlann ann.

(XXX)
Bidh bruidhinn àrd gu dian aca,
Bidh sgròbadh leis na h-ìnean ac’,
’S tu féin le d’ bheusan sìobhalta
G an cur gu sìth ’g an an-toil.

(XXXI)
Nan leapaichean gu ’n suaineadh tu
Nan cadal air an cluasaig iad;
Bhiodh breisleach agus bruadar orra
’S iad fo ghruaim a’ dranndan.

(XXXII)
’N uair dhùisgeas iad am màireach
Gu ’m bi goirteas cinn ’g an sàrachadh,
’Ag innse gu bheil tamailt orr’
Mar dh’ fhàg thu iad nan anntlachd.

(XXXIII)
’N uair thig thu dlùth chur fàilt’ orra
Bheir d’ aghaidh mhùirneach slàinte dhaibh;
’S ann phògas iad le càirdeas thu
Bidh crathadh làmh gu teann ann.

(XXXIV)
Bha mòran dhaoine ’gràitinn rium
Gu ’n robh do ghealladh fàilinneach,
’S gu ’n rùisgeadh tu na pàisdean
Aig na pàrantan ’bha ’n geall ort.

(XXXV)
Cha robh thu riamh cho eucorach
’S gu ’n misgeadh tu gun éideadh iad;
Gu ’m falbhainn as mo léine leat
Gun éisdeachd ri d’ luchd-gamhlais.

(XXXVI)
Gur lìonmhor buaidh ri àireamh ort,
Nach innseadh fear le ’thàlantan;
Bha ’n t-sinnsearachd bho ’n tàinig thu
’S an àirc air na h-àrd-bheanntan.

(XXXVII)
’N uair fhuair thu aisde sàbhailte
Chaidh Noah ’thogail gàraidh dhuit;
’S gu h-uasal thug thu phàidheadh dha;
Bha càrt agaibh ’s an àm sin.

(XXXVIII)
Ged chaidh a chléir gu ’n dùbhlan oirnn
’Ga d’ fhuadach ás na dùchannan
Bu tric iad féin a sùgradh riut
’S tu ’g ionnsachadh dhaibh dannsa.

(XXXIX)
’N uair ’dh’éireadh iad air ùrlar leat
Bu lapach mu na glùinean iad;
Gu ’n càineadh iad ’s a chùbaid thu
’S gu ’n rachta ’n chùil ’g ad shealltainn.

(XL)
Bu tric an cùirt nan righrean thu
Ga d’ iarraidh ’dh ’ionnsaidh dinneireach;
Bu chompanach do dh’ Iompaire thu
Gu brìodalach a’ cainnt ris.

(XLI)
Gu bheil do nàdar iriosal
’Us bàigheil, càirdeil, mireagach:
Gur h-àlainn an ceann-cinnidh thu
’N uair ’thionalas do champa.

(XLII)
Bu ghaisgeach mòr rìgh Alastair,
Bhiodh buaidh ’s a’ bhlàr a dh’ aindeoin aig’,
Ach cheannsaich thus’ gu h-ealamh e,
Gur fearail dh’ iomairt lainn thu.

(XLIII)
Deoch-slàinte Mhic-an-Tòisich
Cuir mu ’n cuairt oirnn; co nach h-òladh i?
Bho ’n thill thu ruinn b’e ’n sòlas e
Seach d’ fhògradh bhuainn le ainneart.

(XLIV)
Bu bhlasda le d’ chuid uaislean i.
Gu ’m b’ fhallain teth no fuar dhaibh i:—
’N uair thòiseachadh na tuasaidean
Cha bhiodh fear suarach ann diu.

(XLV)
Air chùmhnant’ thu thigh’nn sàbhailte
Gu ’n òlainn féin ’s gu ’m pàidhinn i;
Ach teisteanas ’bheir tàmailt ort
Gu bràth cha chuir mi peann ris.

Le Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh e 'n t-òran so mu bliadhna 1842 no 1843 b' fheudar. Agus dhéan e sin mar dh' iarr e do chur freagair thun an dheidh an cheud òran - Diteadh Mhic an Tòisich - san 1841. 'S òran so mu' n comhaireachd an aghaidh Comann Stuamachd agus tha e sin gu math agus gu gasta.)

Brosnachadh Roghnachaidh
Don Phàrlamaid Ùir

Luinneag.
Deoch-slàinte luchd nam breacanan,
’S e ’cur mu ’n cuairt a b’ aite leinn;
’S gu ’n òlamaid gu sgairteil i
Air lasgairean a’ chruadail.

(I)
Tha naigheachd ùr an dràst againn,
A chùirt a th’ aig a’ Phàrlamaid;
Gach taobh tha cruinneachadh chàirdean
Dh’ fheuch co ’s fheàrr aca ’n i buannachd.
Deoch-slàinte luchd nam breacanan.

(II)
’S a Ghàidheil bithibh ceannsgalach
’Us cuimhnichibh ’ur ceannardan
A’s tric thug buaidh ’s ’na campaichean
Ag iomairt lann le cruadal.

(III)
Gur mòr an t-aobhar nàire dhuibh
Ma ghéilleas sibh do’n Lasonach
Do Dheòrsa no do dh’ Archibald (Gilleasbuig),
’S an tàir a thug na h-uaislean.

(IV)
’S ann thubhairt iad gu mi-chiatach
Gur pronnasg a bha dhìth orra,
’S gu ’n glanadh iad an sgrìobach
De na Gàidheil mhiodhair shuarach.

(V)
Ma dhearbh sibh riamh ’ur duinealas,
’S e so an t-àm dhuibh cruinneachadh
’Us fheuchainn dhaibh gur h-urrainn sibh
An t-urram a thoirt bhuatha.

(VI)
Cha chualas riamh aon tàmailt
Aig an t-sinnsearachd bho ’n tàinig sibh;
An àm dol sios ’s na blàraibh
Bu neo-sgàthach gu cur ruaig iad.

(VII)
’N uair rùisgeadh iad am brataichean
’S a sheinnte ’phìob gu tartarach;
Bhiodh cliù air luchd nam breacan
Anns gach baiteal, mar-a chualas.

(VIII)
B’e sud an còmhdach cleachdte dhaibh,
An t-osan grinn ’s na gartanan,
An còta geàrr ’s am breacan
Air a phasgadh thar an guala.

(IX)
Le ’n claidhean dhion na sàr-fhearaibh,
Gach beinn ’us gleann a dh’ àitich iad
Bho fheachd na Ròimhe àilleasaich
Gu calma, dàna, buadhach.

(X)
Aig Allt-a’-Bhonnaich b’ fheumail iad,
Bu ghuineach, fuileach, treubhach iad,
’Cur as gu bras le ’n geur-lannan
Da ’n naimhdean féineil uaibhreach.

(XI)
’S an là bha Fontenòi ann
Gu ’n d’ rinn iad gnìomh mar leòghannan;
Chuir sin an gorm ri ’n còtaichean
’S tha còir ac’ air o’n uair sin.

(XII)
Bu lasgarra ’s an Eiphit iad;
Bu sgairtail, neartmhor, creuchdach iad:
Thuig Bonipart an tréinead
A tha ’n luchd nam féileadh cuaiche.

(XIII)
’S aig Bhatar-Lugh gu ’m b’ ainmeil iad;
Rinn iad an gaisge ’dhearbhadh ann:
’S gu bheil e sgrìobhte an airgiod
Air an ceanna-bheirt mar-a ghluais iad.

(XIV)
Cha robh na Gàidheil fàilinneach;
B’e ’m beus ’bhi seasmhach tàbhachdach;
’Bhi beachdail, reachdmhor, àrdanach
’Bhi dàn a dol ’s an tuasaid.

(XV)
Bu teom air gnìomh na fairge iad;
Cha mhiosa ’shiubhal garbhlaich iad;
Bu mhiann leotha ’bhi sealgaireachd
Air earbachan ’s na bruachan.

(XVI)
Ged ’s iomadh tìr a dh’ astaraich iad,
Cha chualas riamh fo mhasladh iad;
Gach beus a b’ fheàrr bha ’n taice riubh’;
Bha ’n cleachdadh daonnan uasal.

(XVII)
A shliochd nan laoch a b’ ainmeile,
Na leigibh dhibh le dearmadachd
Na daoin’ tha ’n diugh ag earbs’ asaibh
Gu’n dearbh sibh mar bu dual duibh!

(XVIII)
A mhuinntir ud ’bha ’gràitinn riubh
Nach b’ fhiach sibh féin no Ghàidhealtachd
Biodh cuimhn’ agaibh an dràst orra,
’Us àrdaicheabh an cluaran.

(XIX)
Ma ni sibh gnìomh gu h-eireachdail
’S gu ’n toir sibh cùis mu dheireadh dhiubh
Gu ’n dean mi òran eile dhuibh
’S cha cheil mi air an t-sluagh e.

(XX)
Bi’bh dìleas ann am bràithreachas,
’S gach cridh’ gun lùb, gun fhàilinn ann;—
Ho ró airson nan Gàidheal,
’S an deoch-slàinte cuir mu ’n cuairt i!

Le Iain mac Ailean / Am Bàrd Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh Iain mac Ailein na t-òran so shìos ré n-oidhche 'mháin sa bhliadhna 1830 ri linn Taghladh Mòr sa Phiogto, Albainn Nuadh. Bha 1830 - Bliadhna Taghladh Mòr gun teagamh! Chaoidh an taghadh air aghaidh airson seachdainn amhàin fhada, 'gus bha e sin trodan 's aimhreitean fhola ri linn an àm. Thàinig am Bàrd Mac Gilleathain thun gu Piogto 's Mearamais air bàta fhada, 'gus cha robh suim / ùidh aige san taghladh so. Ach chualaidh e mu facail gharbh 's ain-chinealtas an aghaidh nan Gàidheil as do bheul fear Libearalach, agus thàinig fearg an-mhor air mar sin! Agus chaoidh e air aghaidh agus sgrìobh e 'n dàn so ri chéile 'nn gun mhall. Chaoidh e 'mach air latha nuadh eile 'gus leumh e 'n òran so 'mach agus bha mìltean air mìltean air mìltean daoine 'nn. Chuir an t-òran eagal an-mhor thun nan Gaill ann air Albainn Nuadh.)

Òran do' n Chuairtear

(I)
Deoch slàinte ’CHUAIRTEIR a ghluais á Albainn,
Bho thìr nam mòr-bheann ’s a sheòl an fhairge
Do ’n dùthaich choilltich s’ ’thoirt dhuinn a sheanchais;
’S am fear nach òl i, biodh mòran feirg ris.

(II)
’N uair thig an CUAIRTEAR ud uair ’s a’ mhìosa.
Gu ’m bi na h-òganaich le toilìnntinn
A’ tional eòlais bho chòmhradh sìobhalt,
’S bidh naidheachd ùr aig’ air cliù an sinnsribh.

(III)
Gur lionmhor maighdean tha ann an déigh air,
’S a bhios le caoimhneas a’ faighneachd sgeul dheth,
Le solus choinnlean a bhios ga léughadh,
’S bidh eachdraidh ghaoil aige do gach té dhiubh.

(IV)
Cha ’n ioghnadh òigridh thoirt mòran spéis dha
’N uair ’tha na seann daoin’ ’tha ’call an léirsinn,
’S an cinn air liathadh cho dian an déigh air,
’S nach dean iad fhaicinn mar cleachd iad spéuclair.

(V)
’S e ’n CUAIRTEAR GAIDH’LACH an t-àrmunn dealbhach
Le ’phearsa bhòidhich an còmhdach balla-bhreac
Mar chleachd a shinnsreabh gu direadh gharbhlach,
’S e fearail, gleusda gu feum le armaibh.

(VI)
’N uair thig e ’n tìr so mu thìm na samhna,
Bidh féileadh cuaiche mu chruachainn theannta,
’S a bhreacan guaille gu h-uallach, greannar,
’S cha lagaich fuachd e no gruaim a’ gheamhraidh.

(VII)
Bidh boineid ghorm agus gearra-chot ùr air,
Bidh osain dhealbhach mu ’chalpaibh dùmhail,
Bidh gartan stiallach thar fiar-bhreid cùil air,
’S a bhrògan éille, ’s b’e ’n t-éideadh dùthchais.

(VIII)
Bidh lann gheur stàillinn ’n crios ’bhraiste airgid air
’S biodag dhuallach de chruaidh na Gearmailt,
Is dag air ghleusadh nach leum le cearbaich,
Le sporan iallach de bhian an t-sheana-bhruic.

(IX)
’S e sin an t-éideadh tha eutrom uallach
Gu siubhal bheann agus ghleann is chruachan,
’S gu seasamh làraich an làthair cruadail;
Bu tric an nàmhaid an càs air ruaig leis.

(X)
’N uair chi mi ’n CUAIRTEAR tha uasal, rìoghail,
Bidh mi ga shàmhlachadh ri Iain Muilleir;
Tha fichead geamhradh bho ’n tha e ’s tìr so
’S cha d’ chuir e riamh air a shliasaid cuibhreach.

(XI)
Tha còrr is ciad bho ’n tha ciall is cuimhn’ aig’;
Is tric a shealg e ’n damh dearg ’s na frìthean,
Air slios Beinn Armuin a b’ àrd r’ a dìreadh,
’S an déigh an t-seors’ ud b’e ’n còmhlan fiachail.

(XII)
’S a’ CHUAIRTEIR àluinn tha ’tàmh ’s na gleanntan,
Ga bheil a’ Ghàilig, ’s a ’s feàrr a labhras i,
’S nach gabh tàmailt ge be ni sealltainn riut,
’S mòr de chàirdean tha ’n dràst an geall ort.

(XIII)
Gu ’n ghabh iad tlachd dhiot le beachd nach tréig iad,
Bho ’n ’s Gàidheal gasd’ thu tha sgairteil gleusda;
’S tu oighr’ an TEACHDAIRE ’chleachd bhi beusach,
’S cha d’ fhàgadh masl’ air a’ mhac ’na dhéigh leis.

(XIV)
’S a’ CHUAIRTEIR ghràdhaich cha d’ thugainn fuath dhuit;
Gu’n robh do chàirdeas ri sàr-dhaoin’ uasal,
Ged-a rinn pàirt dhiubh do chàradh suarach,
A chaill an Gàilig ’s na b’ fheàrr cha d’fhuair iad.

(XV)
’S i Ghàilig bhrìoghmhor ’bh’ aig suinn na Féinne,
’S bu daoine calma nan aimsir féin iad,
’S rinn Oisean dànachd dhaibh air a réir sin;
’S gur h-i bh’ aig Pàdruig a bheannaich Éirinn.

(XVI)
Gur mòr na fiachan fo bheil na Gàidheil
Do ’n fhear a dh’ inntrich air leabhar nàdair,
’S a dhearbh le fìrinn gur h-i bh’ aig Adhamh,
’S e bainne ’cìche a lìon gach cànain!

(XVII)
Bu lus ’bha prìseil i chinn ’s a’ ghàradh,
Bha ’n stochd gun chrìonadh am brìgh ’s an àilleachd,
’S cha robh ann siantan a mhill a blàithean;
Bu ghlan gun truailleadh a fuaim an là sin.

(XVIII)
A CHUAIRTEIR éibhinn na tréig gu bràth i,
’S na leig air dìochuimhn’ ri linn an àil s’ i:
Bidh sinn ga seinn anns na coilltibh fàsaich,
Mar sheinn na h-Eabhraich an cainnt ’am Bàb’lon.

(XIX)
’S a CHUAIRTEIR shìobhalt ma ni thu m’ iarrtas,
’S gu ’n cuir thu ’n t-òran so ’n clò nan iarunn,
A’ d’ chaoimhneas giùlain do ’n chùrsa ’n iar e,
Do’n eilean iosal, ’an tìr o’n thriall mi.

(XX)
Am baile gaolach a’ Chaolais àillidh
’S an robh mi ’còmhnaidh ’n am òige, fàg e,
Aig Cnoc Mhic-Dhùgh’ll far an dlù mo chàirdean;
’S thoir fios gu’n ionnsaidh gu bheil mi m’ shlàinte.

(XXI)
’N uair bhios mi còmhla ri comunn càirdeil,
’N ar suidhe còmhnard mu bhòrd taigh-thàirne,
Gu ’n gabh mi ’n t-òran, gu ’n òl, ’s gu ’m pàidh mi
Deoch-slàinte ’CHUAIRTEIR le buaidh do’n Ghàilig.

Le Iain mac Ailean / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh e 'n òran so mu bliadhna 1842. Bh' Iain Muileir fear beo san àm sin agus fhuair e dhibir a-muigh as an Seann Ghaidhealtachd ri linn na Fuadaichean a' Cataibh eadar 1812 gu 1814, 1815, 1816 gu 1817, 1818 gu 1820 agus 1821 no 1812 gu 1821 ri chéile. Bh' Iain Sùtharlannach an fhìor ainm aige, 'gus thàinig e gu h-Albainn Nuadh ri linn na Fuadaichean ann san Cataibh. Bha fuath an-mhor aige thun nan tighearnan talamh gun teagamh, agus a-dubhairt e sin 's mu sin gach àm 's aimsir aige nuair a rinn e cuairt thun daoine Gàidhealach fo h-Albainn Nuadh. Bha Boladh an Fhéilidh an t-ainm eile air. Cha chuir e eadaidh nan Gall aige 'gus bha breacach air gach samhradh 's gach gheimhreadh cuideachd.)

Òran do Mhaighstir Cailean Grannda, Sagairt Arasaig

(I)
Gu bheil m’ inntinn air dùsgadh
’S i ga m’ bhrosnachadh sunndach gu dàn
N’am biodh fiosrachadh réidh dhomh
No gu ’n ùiricheadh géire ann am chàil.—
Tha mi ’n comain an uasail,
Ni nach urrainn mi ’luaidh air an dràst,
Air na bhuannaich mi eòlas
’N uair a bha mi ’na chòmhradh Di-màirt.

(II)
’S e e-féin am fear fiachail;
’Chaoidh cha leig mi air diochuimhn’ mar bha;
’S bidh mi ’còmhradh mu bheusan
Ri m’ luchd eòlais le éibhneas ’s gach àit’.
Ma ’s-a maireann an neart mi
Théid mi sunndach ga fhaicinn gun dàil,
An duine-uasal a’s grinne
’S am fear suairce a ’s ceanalta gnàs.

(III)
Fear do choltais ’s do nàdair-sa
Cha ’n eòl dhomh ’s an àite mu ’n cuairt:—
Gnùis a ’s aoibheile sealladh,
Sùil a ’s blàithe fo mhala gun ghruaim;
Pearsa chumadail, dhìreach
Aigne fior-ghlan, gun chrìne, gun chruas;
Bòidheach uile air a bhallaibh,
Agus fòghlum cur barrachd air ’suas.

(IV)
Cha ’n ’eil mòrchuis ’na ghiùlan
’S gur-a lionmhor ri chunntas air buaidh;
Sàr-phears’-eaglais na sgìreachd
Agus comhairliche dìleas da ’shluagh
Maighstir Cailean an Granndach
Tha de ’n chinneadh bha ceannsgalach cruaidh;
Cha b’ e fotus na fala
A rinn sioladh cho fallan ’na ghruaidh.

(V)
Gur h-iad sruthanan rìomhach
As na tobraichean fior-uisge ’b ’fheàrr
’Rinn do chuislean a lionadh:
Cha chraobh mheanbh thu bho chrìonaich a dh’ fhàs.
Fhuair mi teisteanas cinnteach
Bho d’ luchd-eòlais ’s an tìr anns gach àit
Thu ’bhi teom’ air gach fear-ghleus,
’S cuim nach deanainn-sa ’sheanachas diubh pàirt!

(VI)
Bu tu sgiobair na mara
Air chuan duthar, glas, greannach, nan stuadh;
Ann ad bhàta ’s glan sealladh
’N àm dhi gluasad o’n chala gu cuan,
’S i na siubhal gu h-eutrom,
’Gearradh thonnan gun éislean le fuaim,
’S gillean gleust’ air a darach
Leis am b’ éibhinn gaoth sgalanta, chruaidh.

(VII)
’N uair a rachadh do mhaighdean
Fo shiùil gheala ri croinn air an t-snàmh
Bu leat urram an stiùiridh,
’S tu gun ghealtachd, gun ghiùlan ro-àrd.
’S tu gu ’m feuchadh a fiùbhaidh,
’S i ’ruith cinnteach na cùrsa gu tràigh
Mar luath-iolair nan sléibhtean
Leum air uan gus a reubadh d’a h-àl.

(VIII)
Bu tu ’n giomanach gunna
’Shiubhal frithe le d’ chuileanan seang;
An damh donn bhiodh an cunnart
Ged bu luaineach air mullach an eang.
Bhiodh do luaidhe na chulaidh,
’S cha bu bhuannachd dha ’thuras do’n ghleann;
’S tric fo chuimse do bhuille
Thilgeadh fiadh air àrd-uilinn nam beann.

(IX)
Bu tu ’m marcaiche ceutach,—
Tha mi ’n dùil nach do dh’ fheuch thu na b’ fheàrr,
Air each diolaideach, srianach,
Cruitheach, ceumanta, briagh a chinn àird,
’S e ruith dìreach gun fhiaradh,
Air dhuit beannachd ri chliathaich le d’ shàil,
Siùbhlach, aigeannach, fiadhaich,
Srannach, farumach, dian air an làr.

(X)
Gur tu ’n Gàidheal glan, ciatach
Bho ’bheil eòlas r’a iarraidh ’s gach àm;
Cridhe farsuinn na fialachd,
Làmh a’ phailteis nach riaraicheadh gann.
’S beag an t-ìoghnadh an uaisle
’Bhi ri dìreadh mu d’ ghuaillean ’s mu d’ cheann,
’S gu ’n do bhuaineadh do shinnsreabh
Bho chaisteal ’s bho Thìr Thighearna Ghrannd.

(XI)
Mach bho theaghlach Mhic Phàdruig
’S ann a lionsgair do chàirdean gun fheall,
De na meòir ud a b’ àird’
De ’n chraoibh a fhreumhaich fo bhlàth anns a ghleann.
Tha i fhathast ’s an àit’ sin
Ann am prìseileachd stàtail gun chall
Ri sior-bhuannachd gu lathail,
’S gur-a daingeann na làraich a bonn.

(XII)
Ann an cinneadh do mhàthar
Cha bhiodh taise ’n uair ’thàirnteadh gu strì,
Bhiodh na Siosalaich dhàna
Guineach calma do ’n bhlàr a dol sios,
’N uair a dhùisgear an àrdan
’S iad nach giùlain le tàmailt no spìd,
Chluinnteadh farum an làmhaich
’Cur an nàimhdean ’s an àraich gu dìth.

(XIII)
’S beag an t-ioghnadh thu bhi beachdail
’S gu ’m bu lìonmhor fear-feachda nach fann
A bha dlùth dhuit an càirdeas
Ann an dùthchannaibh àrda nam beann.
Bha thu ’n daimh ris na treun-laoich
Thig bho Bhrathuinn nan steud is nan lann,
’S ris na Leathanaich rioghail
’Sheasadh onair na rioghachd gun chall.

(XIV)
Tha do chàirdeas air fhilleadh
Ri luchd leanmhuinn Mhic-Shimi bho ’n Aird;
Nach bu shuarach r’an sireadh
An àm cruadail an iomairt na spàirn:
Na fir ghleusda gun tioma,
’S iad nach geilleadh le giorag ’s a’ bhlàr;
Bhiodh na Friseilich ainmeil
Calma, ceannsgalach, earbsach ’s gach càs.

(XV)
Tha Gleann-Garaidh dhuit dìleas,
Leòghann fulangach rìoghail gun sgàth,
Le ’chuid daoine nach dìobradh
’N uair a sgaoileadh e ’shìoda ’s a’ bhlàr.
Bhiodh am fitheach ’s am fìreun,
’S bradan tarragheal an fhìor-uisge ’n àird,
’S an dà mhàthan le ’n saighdean;—
Sin a shuaicheantas roinnte bho chàch.

(XVI)
Tha Clann Chamshroin bho Lòchaidh,
Bhuidheann Abrach bu mhòralach triall,
Dlùth gu leòir dhuit an càirdeas
’S gu ’m bu mheasail na h-àrmuinn sin riamh:
Cha bu shùgradh an còmhstri,
’S iad a chumadh a’ chòmhdhail gun fhiamh:
Bhiodh an nàimhdean air fògar
’S iad ’g an iomain le òrdan Loch-Iall.

(XVII)
Thoir mo dhùrachd gu Cailean,
Am fear fiùghantach, fearail, le gràdh;
Gu ma fada na sgìre e
Ann an sonas, ’s an sìth, is an slàint’.
Na thaigh greadhnach gun ainnis
’S tric a thaoghaileadh luchd-aineoil gu tàmh,
’S aig an uasal bu ghlaine
Cha bhiodh caomhn’ air aon ghoireas fo làimh.

(XVIII)
An àm suidhe mu d’ bhòrdaibh
Gu ’m bu chliùiteach do sheòl ris na dàimh;
Bhiodh a’ bhranndaidh gun ghainne,
’S le fion blasda bhiodh gloineachan làn:
Bhiodh leann làidir nan searrag
Anns na cuachan ’cur thairis fo bhàrr;
’S bhiodh gach duine làn sòlais
Sunndach, bruidhneach ag òl nan deoch-slàint.’

(XIX)
Rinn mi ’m beagan so ’ràitinn
Mu ’n duin’-uasal tha ’n Arasaig thall;
’S tha mi ’n dùil gur-a fìrinn
Tha ’s gach ni chuir mi sios ann am chainnt.
Dh’ fhaotainn tuilleadh dhuibh innse
Ach bidh mi tarruing gu crìch le mo rann;
Olam ’nis a dheoch-slàinte
Bho na fhuair mi an dàn so gu ceann.

Le làmh Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh e 'n t-òran so thun do chuimhneachan sagart charaid mór aige, 'gus bha Cailean Grannda 'n t-ainm a robh air. Bha d' athair nan Cailean as Eaglais Cléireach, agus thàinig do mhàthair as Eaglais Caitligeach. Bha Cailean fear mór san Eaglais Caitligeach san Antaganais agus thairis Albainn Nuaidh cuideachd, agus sgrìobh Iain mac Ailein an òran so nuair a chaochail e sa bhliadhna 1839.)

Marbhrann do Mhaighstir Cailean Grannda, Sagairt Arasaig, a chaochail ’s a’ bhliadhna 1839

(I)
Moch Di-luain an àm dhomh éiridh
Fhuair mi sgeul nach b’ éibhinn leam,
Sgeul tha fìor ri ’bhi ga éisdeachd
Mheudaich éislean dhomh nach gann.
Air a phasgadh anns na léintean
’S a shùil bhlàth gun léirsinn dall
Tha ’n duin’-uasal thug mi spèis da,
’S trom mo cheum ’s nach ’eil e ann.

(II)
’N uair a bha e beò ’na shlàinte
Bu deas dàicheil cumadh bhall
Do ’n duin’-uasal ’tha mi ’gràitinn,
’S tric a dh’ fhàiltich mi air làimh:—
Pearsa ghrinn gun fhoill, gun fhàilinn
Bho d’ mhullach gu d’ shàil gun mheang;
Gnùis a b’ àille ’s fiamh a’ ghàire oirr’,
’S cridhe blàth bu chàirdeil cainnt.

(III)
’S iomadh aon a tha ’gad ionndrainn
Bho na dhùineadh thu fo ’n chlàr,
Ann an cadal far nach dùisg thu
’N leabaidh chaoil ’s a’ chruisle làir.
Ged nach robh mi ’n càirdeas dlùth dhuit,
’S mòr an diùbhail leam do bhàs;
Bha thu dìleas air mo chùlthaobh
’Sheasamh cùis dhomh ’s mi bhi ’n cas.

(IV)
’S aobhar bròin dhomh a bhi ’g innse
Gu bheil thu ’s a’ chill ud thall
Air do thasgadh glaiste, dionach
’S gur a h-iosal leam do cheann.
Bidh tu ’m chuimhne ’là ’s a dh’ oidhche,
’S tric a tigh’nn fo m’ shuim do chall;
Chuir e mulad mòr air m’ inntinn,
’S tu bhi dhìth oirnn brìgh mo rann.

(V)
C’ àit’ am faic mi fear do choltais
Ged-a chruinnichinn pailteas sluaigh’,
Bho mhullach do chinn gu d’ shàiltean
Cha robh fàilinn dhuit mu ’n cuairt,
Bha thu càirdeil, fialaidh, pàirteach,
Ciallach nàrach làn de stuaim;
’S tu nach euradh càs an fheumaich,
Gu ’m bu ghlan do bheus r’a luaidh.

(VI)
Bha do bheus ’s do chliù gun mhearachd,
Bha thu ceanalt’ air gach dòigh;
Bha thu spracail, bha thu smachdail,
Bha thu tlachdmhor, bha thu còir.
Bha thu sìobhalta gun mhiothlachd,
’S tu gun mhiorùn do neach beò;
Spiorad Gàidheil bha co-fhàs riut
Bho na dh’ àraicheadh thu òg.

(VII)
Bn tu ’m fear spioradail meanmnach,
Cha robh thu cearbach no fann,
Bu tu ’m fear cruadalach, calma,
’S eòlas àrd neo-leanabaidh ad cheann.
Fhreagradh tu air thùs na h-armailt,
’S ann ad làimh a b’ earbsach lann;
Bhiodh tu gaisgeil mar bu dual dhuit
A’ thoirt buaidh a mach gun taing.

(VIII)
Mu gach fear-ghleus bha thu teoma
Cha robh fòghlum ort a dhìth:
Bu tu stiùramaiche ’bhàta,
Cha bhiodh fàilinn ann ad ghnìomh,
’S i a leum gu siùbhlach aotrom
Thar nan tonnan craosach dian;
’S bu duin’-uasal thu ri d’ fhaicinn
’Nàm dhuit acrachadh aig tìr.

(IX)
Bu tu giomanach a’ ghunna
’S tric a rinn fuil anns a’ bheinn;
’N uair a dhìreadh tu ri mullach
Gu ’m biodh cunnart air na féidh;
Bhiodh do luaidhe dlùth nan culaidh,
Bhiodh iad uireasbhach ad dhéigh;
Bhiodh do mhial-choin sheang nam muineal
Ged bu churaideach an ceum.

(X)
Bu tu ’m marcaich’ air each sréine;
Co ’bhuidh’neadh ort réis no geall
’N uair a rachadh tu ’n ad dhiolaid
Le d’ spuir ghéir ri ’chliathaich teann?
Bhiodh e lùthmhor, eutrom, siùbhlach,
’Gearradh shùrdagan le srann;
’S gu ’m bu phàirt dhe d’ chulaidh-shùgraidh
Bhi ’ga chur gu dlùth na dheann.

(XI)
Bu tu ceann-uidhe na fialachd,
’S tric a riaraich aig do bhòrd
Searragan làn de stuth làidir,
’S ’n uair a thràight’ iad gheibht’ an còrr.
Bha do bheus gun bheum a chosnadh
Cuirmeil, cosgail mar bu chòir;
Com na glaine, inntinn shoilleir;
Bha thu d’ chliù dha d’ shloinneadh mòr.

(XII)
Gach fuil a b’ uaisle bha ’d chuislean,
Gun cheum tuislidh ’bhi ga d’ chòir
Bho na Gàidheil, ’s c’ àit’ an cuirte iad
Nach biodh ùr-sgeul air na seòid;
’S ann fo làmhaich an cuid musgaid
’Chite chuspaireachd air feòil,
’S fuil an nàmh le bàs gun fhurtachd
’Falbh na tuiltean air feadh feòir.

(XIII)
Chaidh do shinnsearachd a bhuain
Bho ’n chinneadh uasal a bha thall
An Srath-Spé nan gaisgeach buadhmhor
’Rachadh fuasgailteach do ’n champ.
’N uair a sheinnte pìob roimh ’n t-sluagh sin
Fo shuaicheantas Tighearna Ghrannd’
Bhiodh Creag-eileachaidh ga bualadh
Fo mheòir bhinn bu luath air crann.

(XIV)
Chinn thu á teaghlach Mhic-Phàdruig
Aig a bheil an tàmh ’s a’ Ghleann
Am bun Mhoireastan mar b’ àbhaist,
Ann an Dùthaich Àird nam Beann.
Gu ’n robh rioghalachd nan àrmunn sin
A tàrmachadh gu teann
Ann ad inntinn a thaobh nàdair
’S mairg a bheireadh tàir do ’n dream.

(XV)
Fuil nan Siosalach bho d’ mhàthair
Bha a deàrrsadh ann ad ghruaidh;—
Na fir dhàna luthor, làidir
Nach biodh sgàthach ri uchd sluaigh.
’Nuair a ghluaiseadh iad fo ’n airm
Bho chaisteal Eirichealais nan stuadh
Le ’n torc fiadhaich agus colg air
Chuirt’ le cearbh bhuillean an ruaig.

(XVI)
Gu ’m bu lionsgarach do chàirdean
Nam b’ urrainn mi ’n àireamh sios:—
Mac-Coinnich mòrail o Bhrathainn,
Ursann-chatha dhol ’s an strì
Le laoich threun gun fhiamh, gun athadh
Dheanadh sgathadh gun bhi sgìth;
Cròic an fhéidh bhiodh àrd an crathadh
Tùs an latha ’gan cur cruinn.

(XVII)
Mac-Shimi bho Chaisteal Duinidh
A fhuair ionnsachadh ri blàir,—
B’ fhaoin aig fhiùrain losgadh fùdair,
Cha bu shùgradh dol nan dàil;
’S ann an déigh an lann ’s an lùth-chleas
’Chite ’n cunntas air an làr
De na nàimhdean air an sgiùrsadh
Reubhte, ciùirrte, gun bhi slàn.

(XVIII)
Mac-Dhòmhnuill-Duibh bho Shrath-Lòchaidh,—
Triath a chòmhdaicheadh le ’shàir
A bhi calma garbh ’s a’ chòmhrag
’S fuil ga dòrtadh ris an làr.
Mac-Mhic Alastair ’s Clann-Dòmhnuill
Aig am biodh an ro-sheòl àrd,
’S a bhiodh guineach mar na leòghainn
’Chur luchd-cònnsachaidh fo’n sàil.

(XIX)
Mac-Mhic-Eòbhain bho Aird-Ghobhar,—
Ceannard foghainteach gu leòir;
Bhiodh na Leathanaich mu’n cuairt dha
Rachadh cruadalach ’s an tòir.
Bha iad dìleas do na righrean
Ged a dhiobrabh iad bho ’n còir:
Lean iad Stiùbhartaich a’ chrùin
Gun a bhi giùlan an da chleòc.

(XX)
Caimbeulaich o ’n Bharra-Challtuinn,
Sliochd Dhiarmaid nan lann ’s nan sròl,
Cinneadh ainmeil ’s tric a dhearbh iad
Le ’n Diùc Earraghàidhealach ’bhi mòr.—
Mac-na-Ceàrda, morair Ghallaibh
Fiùbhaidh allail air gach dòigh.—
’S beag an t-ioghnadh thu bhi fearail
’S gach fuil cheannasach ’bha d’ phòr.

(XXI)
Ged tha mòran dhe d’ luchd-eòlais
Fo mhulad mu d’ chòmhnaidh bhuan,
’S i do phiuthar a’s ro-bhrònaich’,
’S tric na deòir a ruith le ’gruaidh,
’Caoidh nam bràithrean ’rinn a fàgail
Nach robh ’n àicheadh ’s an taobh tuath,
Cailean àluinn agus Pàdruig,
B’ iad na h-àilleagain gun ghruaim

(XXII)
Chuala mise daoine ’gràitinn
Bha le Pàdruig anns a’ champ,
’N uair a bha e thar an t-sàile
Gu ’m bu treun a làmh ’s a lann.
Bu cheann-feadhna sgairteil teom e
’Thàirneadh faobhar gun bhi mall;
’Nàm dhol sios am blàr nam mìltean
Dhearbh e ’gnìomh ’s na h-Innsean thall.

(XXIII)
’S ann Di-màirt mu’n chàisg a fhuair i
’Bhuille chruaidh a rinn a leòn;
Dh’ fhalbh air sgéith a h-éibhneas bhuaipe,
’S thuit mu ’n cuairt d’ i neòil a’ bhròin.
Maighstir Cailean bha gun anail
’S a shùil cheanalta fo sgleò.—
B’ ionndrainn thu á tir ’s á cinneadh
Nam dhaibh tional ’s gun thu beò.

(XXIV)
’S beag an t-ioghnadh mar-a tha i,
Chaidh an sàs innt’ saighdean cruaidh
An là chunnaic i ’bhi ’d chàradh
’N deise bhàin, gun chàil ’s tu fuar;
Gun smid chainnte ad chulaidh-aifrionn
Ged-a rinn iad a cur suas:—
’S gur-a tric a leubh thu ’n fhìrinn,
’S ann o d’ bheul bu bhinn a fuaim.

(XXV)
Bidh mi ’nis a tigh’nn gu dùnadh,
’S aobhar cùraim dhuinn an t-eug!
Bha e sealg ort greis mu’n d’ fhalbh thu,
’S cràiteach garbh a thug e’m beum;
Bhrist do shlàinte, ghéill thu dhasan,
’S gur-a beàrn thu ás a’ chléir,
Chuir e thu gu cadal bhliadhnan,
’S bidh sinn uile triall ad dhéigh.

Le làmh Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleathain (1787 gu 1848)

(Sgrìobh e 'n dàrna òran so do chuimhneachan an t-Athair Cailean Grannda nuair a chaochaill e gu bàs sa bliadhna 1839.)

Raffail Dhomhnuill Iain Bhàin

Luinneag.
Tha mi so ’sa’ choille chruim
Teannaidh mi ri togail fuinn,
Tha na gilean òga cruinn
’S b’ fheàrr leam féin gu ’n robh mi ann.

(I)
Gur-a h-inntinneach an dràst
’Chuideachd a tha ’n taigh Iain Bhàin
’Cluich nan disnean air a’ chlàr,
Ged-a tha mi gun dol ann.
Tha mi so ’sa’ choille chruim.

(II)
Saoil thu, ’bhean, an téid mi sìos,
Dh’ fheuch an coisinn mi ’s an strì;
Suarach leth-dollar ’g am dhìth
Seach uaireadair grinn am làimh.

(III)
Labhair a’ bhean rium le gruaim,
Saoil nach tusa ’n duine truagh,
Dùil agad gu ’n toir thu buaidh;
Ciod am buaireadh tha ’n ad cheann.

(IV)
Thuirt am Frisealach rium fhìn
Gu ’n robh esan air a tì,
’S chuir e cabhag air a mhnaoi
’S gu ’m biodh ruidhl’ aca roimh ’n àm.

(V)
Thuirt Iain Camshron rium Di-luain
Gu ’m b’ fheàrr leis aig i na luach
Ged a chosdadh i ’bhò chruaidh
Thug e bho Iain Ruadh ’s a’ Ghleann.

(VI)
Tha Gleann-a-Comhann ag ràdh
Nach leig esan i le càch
Ged a chosdadh i ’n t-each bàn,
’S gur-a làidir e ’sa’ chrann.

(VII)
Tha fear eil’ ann ’th ’air a tòir
’S ni e a ceannach le chuid òir,
Tha e ’m bliadhn’ air dol gu spòrs,—
Seumas Dòmhnullach ud thall.

(VIII)
Bha, ars’ Eòbhann mòr, ann uair,
’N uair bha mi ’s an dùthaich shuas,
Is bha té agam le uaill,
Chuir mi bhuain i, dh’fhàs i mall.

(IX)
Uaireadairean ’s ni gun stà,
Bidh iad tric a dol gu ceàrd
’S iad le fuachd no stùr nan tàmh,
Tha iad fàilinneach ’s gach ball.

(X)
Thuirt Murachadh, ’s e ’g éiridh suas,
Ged-a thilginn ’s a dà uair
Cha bhi ’n t-uaireadair so bhuam,
’S ann bha ’n uaisl’ air dol ’na cheann.

(XI)
Bha Uilleam am misnich mhòir
’N uair a thilg e air a’ bhòrd,
Shaoil leis gu ’n robh i na dhòrn,
Cha robh ’n sud ach dòchas meallt’.

(XII)
Bha Alastair donn ’na leum
Coltach ri duin’ as a chéill
’S dùil aige gu ’n d’ rinn e feum
Gus na leughadh dha na bh’ ann.

(XIII)
An sin labhair Uilleam Shè,
Cuir a nall i, chaill thu ’n réis,
Na biodh sùil agad na déigh
Bho na tha do Bheurla gann.

(XIV)
Thuirt Alastair òg gu fòil,
Cha leig mise i leat le m’ dheòin;
’S ann dhomh ’s freagarraiche an spòrs,
Bho ’n fhuair mi air dòigh an dam.

(XV)
Ma théid na bodaich gu feirg
’S eagal leam gu ’m bi iad searbh
Bho na rinn am misneach falbh
’S gu bheil am fear dearg cho meallt’.

(XVI)
B’e sin trod nam ban mu ’n sgarbh
Chaidh air iteig leis an stoirm;
’S ann bu choltach iad ri arm
’Dheanadh marbhadh le ’n cuid lann.

(XVII)
’S e tha toilicht’ an gille òg
A thug dhachaidh i na phòc’;
Dh’ fhàg e na bodaich fo bhròn,
’S cha dean ceòl an cur a dhanns’.

Le Iain mac Ailein / Am Bàrd Mac Gilleain (1787 gu 1848)

(Chuir Dòmhnull Iain Bhàin raffail air sa taigh aige mu bliadhna 1831. Bha e sin airson uaireadar pòca. Chuir gach aon daoine san àite leth-dollaer a-staigh aig an raffail agus bha 'n craic gu gasta gun teagamh.)

Marbh-rann do'n Bhard Mac Gilleain

(I)
Ann an deireadh a’ Gheamhraidh
Thug am bàs ort grad-ionnsaidh
’S dh ’fhàg e sìnte gun chainnt thu,
’S dubhach sinne ga d’ ionndrainn,
Tha sinn uil’ ann an teanntachd
Bho na chaill sinn an ceannard;
’S mòr an diobhail do bhàs a thigh’nn òirnn.

(II)
Gu ’m b’ e ’n teachdaire dàn
A thug an sgobadh gun fhàbhar;
Cha robh mionaid de dhàil ann,
Ged bha càirdean a làthair
Guth cha d’ fhuair e a ràdh riu;
Dh’ fhàg e sinne ro-chràiteach
’Bhi ga d’ righeadh ’s ga d’ chàradh air bòrd.

(III)
Leam cha ’n ioghnadh do chéile
A bhi tùrsach mu d’ dhéibhinn;
Bha aic’ aobhar air deuraibh
’N uair a chual i an sgeula
Thu bhi ’d shìneadh air déilidh
Is gun sùil ri thu dh’ éiridh;
Dh’ fhag sin ise ann an éislean r’a beò.

(IV)
Gur h-e deireadh gach duine
A bhi falbh air an turas
Dheth nach till iad ruinn tuilleadh,
Cha ’n ’eil aon a ni fuireach:—
Gur h-e aobhar mo chumha
Mac-Gilleain bho Dhubhairt
A bhi bhuainn an àm suidhe mu ’n bhòrd.

(V)
Có a nis ’bheir dhuinn eachdraidh
Mu gach fine ’s ceann-feachda
’S tric a dhearbh ann am baiteil
A bhi cruadalach sgairteil?
Dh’ fhalbh a’ Ghàilig ghrinn, bhlasda,
Dh’ fhalbh a’ bhàrdachd dheas-fhaclach
Bho ’n là chàireadh thu ’d laidhe fo ’n fhòid.

(VI)
Anns an tung, dubhach, sàmhach
’Rinn na càirdean do chàradh
’Fhir a dheanadh na dànaibh
’Dh ’fheuchadh modhalachd nàdair;
’S nach biodh cearbach le failinn;
’N diugh cha ’n ’eil am measg Ghàidheal
Bàrd le d’ chomasan àrda-sa beò.

(VII)
’S mòr am beud thu bhi bhuainn
An àm suidhe nan uaislean;
’S tu gu h-ealamh a dh’ fhuasgaileadh
Dhuinn na ceistean bu chruaidhe;
Bha do sheanachas ro-luachmhor
’S tu gun àrdan ad ghluasad;
Bu cheann-uidhe thu bha uasal mu d’ bhòrd.

(VIII)
Bhiodh luchd-turais ’gad iarruidh
’Shàr-chinn-uibhe na biatachd;
’S ged-a ruigeadh na ciadan
Rachadh aoidheachd dhaibh fhiachainn.
Bu tu cridhe na fialachd;
’S gheibht’ bhuait eachdraidhean ciatach;
’S tric a dh’ éisd mi deas-bhriathran do bheòil.

(IX)
Bu tu ’n riaraiche dibhe
’N uair ’bhiodh d’ aoidhean nan suidhe;
’S gheibht’ na h-òrain bu ghrinne
Gu ro-phongail bho d’ bhilibh;
Bha thu cliùiteach mar fhilidh
Measg nan Gàidheal ’s gach ionad;
Dh’ fhàg do bhàs iomad cridhe fo bhròn.

(X)
Bha thu eòlach ’s a’ Bhiobul
Thug thu tlachd bho do chrìdh’ dha
’S iomadh laoidh ’rinn thu ’sgrìobhadh
Ann am briathraibh ro-bhrìoghail,
Gu ar stiùireadh ’s an t-sligh’ sin
A chaidh fhosladh le Iosa
Le ’fhuil luachmhoir, do rioghachd na glòir’.

(XI)
Tha mo thuireadh neo fheumail
Is nach till thu ’gu m’ éisdeachd;
Ruigidh mise ’s gach creutair
’N uair a nitear ar n-eubhach,
Tha an tìm air a seuladh,
’S còir an fhirinn a leughadh
’S a bhi ’gluasad ’na ceumaibh gach lò.

(XII)
Tha na mìltean ag ionndrainn
Gu ’n do chàireadh ’s an ùir thu;
Cha ’n ’eil neach anns an dùthaich
A bha riamh ann an diomh riut;
Cha robh smal air do bhiùthas;
’S fhad’ an ùin’ a bhios cuimhn’ ort;
Bha thu d’ dhuine bha cliùiteach ’s gach dòigh.

(XIII)
Gu ’n robh ìslean is uaislean
Uile measail mu d’ bhuadhan.
B’e do chleachdadh an stuamachd,
Bha thu iriosal, trucant’,
’S tu ’s a’ cheartas a’ gluasad:
’S do gach nàbaidh mu ’n cuairt duit
Bha do chomhairlean luachmhor mar òr.

(XIV)
Do chuid tàlantan àrda,
Is na subhailcean àlainn
A bha fight’ ann ad nàdar
Dhomhs’ cha chomasach àireamh;—
’S truagh nach robh ann neach àraidh
A thoirt sgéil mar a b’ àill leam
Ann am marbh-rann mu ’n bhàs thàinig òirnn.

Le Iain mac Alasdair Camshron.

(Rugadh agus togadh Iain mac Alasdair san Dabhach an Fhasaidh, Loch Abar. Thánaig e thun gu h-Albainn Nuadh, Dùthaich nan Craobh sa bhliadhna 1817. Bh' Alasdair d' ainm air d' athair, agus bh' Ánna d' ainm air do mháthair aige. Sgríobh e 'n dàn so mar bha e charaid an-mhor leis am bhàrd mhòr, agus bha sgrios an-mhor aige nuair a fhuair am Bhàrd Mór bàs sa bhliadhna 1848. Sgrìobh Iain mac Alasdair an dàn so shìos eadar 1848 gu 1858. Shiubhail e bàs sa bhliadhna 1858.)

Marbh-Rann do 'n Bhard Mac Gilleathain

(I)
Feadh na dùthcha tha sgeula
’Rùisg mo theudan gu carachadh;
Mheudaich m’ airsneal is m’ éislean
Bho ’n là thréig ar ceann-ealaidh sinn.
Air an rathad gu d’ chéile
Bhuail an t-eug a gheur-shaighead ort;
Mionaid dalach cha d’ fhuair thu
Thug e bhuainn gu ro-ealamh thu.

(II)
Bha thu furanach, càirdeil
Ris gach Gàidheal ’fhuair sealladh ort;
Mu ’n do ghluais thu thar sàile
Fhuair thu tàlantan ’s lean iad riut.
Cha b’ e ’m fuidheall bho ’n d’ fhàs thu
Ach an t-sàr-fhuil ghlan Leathanach;
Dream a sheasadh an làrach
Mar àrd-ghàradh, gun taiseachadh.

(III)
Bu leat toiseach a chòmhraidh
Anns gach còmhdhail ’s an tachradh tu;
B’ ullamh deas bha dhuit briathran,
’S tu nach iarradh r’an ceannach iad:
Oilbheum ealamh cha b’ fhiach leat
Ged-a b’ easgaidh do theanga dhuit;
Bàigheil caoimhneil, mar ’dh’ iarrteadh
Bha thu riamh ris gach aineolach.

(IV)
B’ i sud oidhche na dòruinn
’S goirt a leòn do luchd-taigheadais;
Rinn thu ’m fàgail ad shlàinte
’S e na càirdean ’thug dhachaidh thu.—
Chuireadh dàin ann an clò leat,
’S tha roinn mhòr gun dol fhathast ann
’Bhios nan cuimhneachain bròin daibh
Fhad ’s is beò air an talamh iad.

(V)
Bha thu barraicht’ an eòlas
Anns gach seòl anns an gabhainn thu,
Mu do bhuadhannan òirdheirc
Bhiodh luchd-còmhraidh a labhairt rium.
Beul thu ’dheanadh na h-òrain
A bhiodh òrdail neòmhearachdach;
Seanachaidh aineachail, eòlach,
B’e chùis-shòlais ’bhi maille riut.

(VI)
’N uair a shuidheadh na h-uaislean,
’S tric a fhuair do dheas-labhairt dhuit
Iad ’bhi mùirneach mu ’n cuairt dhuit;
’S bha do ghluasad gun mhearachd ann.
B’ e caoin-stuamachd bu ghnàs leat
’Nàm ’bhi tràghadh nan searragan
Anns gach cuideachd ’s am biodh tu,
Bhiodh toil-inntinn is carthannachd.

(VII)
Cha robh dlùth dhuit ni suarach,
Bha thu uasal ro-cheanalta;
Bha thu measail mu ’n ghluais thu
Far na bhuaineadh ad leanabh thu;
Cha robh duine ’thug fuath dhuit
Fhad ’s a chualas ’s an fhearann so;
D’ uile-dhòighean bha fiùghail
’S bha gach sùil a toirt aire dhaibh.

(VIII)
Gur-a carach thu ’shaoghail,
Cha’n fhaigh daoin’ ach geàrr-shealladh dhiot:
’N uair nach bi sinn ’ga shaoilsinn
Thig an t-aog oirnn mar dhealanach.—
Biomaid daonnan ag imeachd
Leis an Ti sin a cheannaich sinn,
A toirt ùmhlachd d’a àintean
’S a toirt gràidh le ar n-anam dha.

Le Alasdair Mac Dhomhnuill.

(Rugadh 's togadh Alasdair Mac Dhomhnuill san Mùideart ann san Seann Ghaidhealtachd, agus sgrìobh e 'n dàn so do chuimhne do charaid am Bhard Mór nuair a chaidh e thun gu 'n Domhan eile.)

An Dubh-Luideach

(I)
’N cuala sibh mu ’n bhargain
’Rinn Aonghas is Dòmhnull
’N uair fhuair iad a chearbach
A cheannachadh le sòlas;
Tha farmad ’s cha ’n neònach
Air mòran is stuirt.
’N uair théid a cur suas
Airson cuain an deadh-òrdagh
Le aodach math ùr,
’S i fo chùram fir eòlach,
Ged shéideadh na neòil
Ni i seòladh ’chum puirt.
Mu ’n Mhaoil air a’ chladach
Gu ’m b’ fhad i na breochaid,
Gun ràmh, gun bhall acfhuinn
Gun acair, gun sròn-thaod’.
Chaidh ’m Piobair’ ga calcadh
’S ga ceartachadh foipe;
’S ’n uair sgriob e ’n taobh steach dhi
Bho chlachaibh ’s bho òtrach
Cha rachadh neach còir
Air a tòir gu taigh-mhuc.

(II)
An deireadh a’ Mhàirt
Théid an sàile fo ’n t-sròin aic’
Is tàirnear do ’n chamus
’Tha thall ud le ròp i;
Ni ’n Rideach a bòrdadh,
’S théid cot’ oirre muigh.
Gun sòradh air cosgais
Théid copar ga còmhdach;
Théid croinn de dh’ fhiodh gasd’ innt’
Le slatan gun fhòtus—
Gach ni bidh mar ’s còir
Mu ’n téid gorag bharr stuic.
’S i-féin a bhios àluinn
Air sàile fo cleòchda
A falbh thun an iasgaich
’S fir iasgaidh ga seòladh.
Fo làimh a luchd-riaghlaidh
Bidh biadh de gach seòrsa:
Bheir Aonghas an t-àrmunn
Leis càis is min eòrna,
’S bidh Moipein aig Dòmhnull
Gu feòil agus Brusg.

(III)
De ’m fàth bhi ga sheanachas,
Bidh ainm oirr’ ’s na crìochan!
’N uair théid i gu fairg’
Cha bhi ainbhfhiach gun dioladh;
’S e ’n sealbh a thug sios iad
’Ga h-iarraidh chum puirt,
Nam bitheadh fir sgairteil
Bhiodh tapaidh gu gniomh ac’,
Ri fairg’ air an cleachdadh
’S gun ghealtachd gun fhiamh annt’,
Cha sìneadh r’a cliathaich
Na dh’ fheuchadh a chruit.
Na fir tha mu ’n chladach,
Am prasgan, cha ’n fhiach iad;
’S ann ’sgriobhas sinn dachaidh,
’S thig caiptein á Grianaig,
A sheòlas le chairt
Ged is farsuinn i, ’chriosdachd;
Ni eòlas le beachd
Air gach acarsaidh thiorail;
’S cha ’n fhaicear am bliadhn’ iad
Ag iasgach an truisg.

(IV)
O’n fhuair iad deadh-bhàt’
’S iomadh àit’ am bi ’n eòlas;
’S ann ’dh’ éirich an nàdar,
An àrdan, ’s am mòrchuis;
Gur stràiceil air bòrd iad,
Tha ’n stòras ’s a’ mhuir!
O’n Fhraing bheir iad branndaidh
An nall dhuinn le ’n geòla
Is gin a bhios blasda
O bhailtean na h-Olaint;
Bidh pailteas r’a òl
De gach seòrsa de stuth.
Gu cùlthaobh na gréine
Le eud théid na h-òigfhir
A dh’ iarraidh luchd sheudan
’Bhios feumail ri ’m beò dhaibh.
’N uair thig iad air ais
Ni iad beairteach an seòrsa;
Théid cunntas do Shasunn
Air gaisge nan connspunn;
Bidh iomradh gu leòir diubh
’S gur leòmach an guth.

(V)
Bha meat agus caiptein
Ac’ maduinn Diciadaoin;
Gu ghrad rinn iad deas
Gu bhi mach aig an iasgach
A ghaoth bha o ’n Iar,
’S i ro chiatach gu ruith.
Chaidh ’h-aodach a sgaoileadh,
’S bha saothair ’s a ghniomh sin,
Ri iùbhrach an àidh,
’Dhol a shnàmh nan tonn iargalt’:—
Bha craobh air an iarmailt,
’S e spionadh a chith.
Aig bun Allt’ a’ Bhorbhain
Bha ’n soirbheas a séideadh,
’S ’n uair dh’éirich an fhairge
Chaidh Aonghas gu éigheach,
’S bha Dòmhnull na shìneadh
’S e dìobhuirt na léine.
’S e ’m meat bha ’s a chàs
’S a chuid làmh air a thréigsinn,
’S an caiptein a speuradh.

(VI)
A mach ’s an lòn mhòr
’S ann a thòisich muir-bàite;
Le aineas a’ chuain
Chuir e ’n uachdar an làthach,
’S bha uamhunn a’ bhàis
Ann an càileachd gach fir.
Bha aon diù a chualas
’S an uair sin ag ràitinn:—
So ’n turas gun bhuaidh,
Och, mo thruaighe mar tha mi,
Ged ’s luaineach air snàmh mi,
’S beag stà tha nam sgil.
Ma thàinig mo chrìoch
’S iomadh nionag ’bhios cràiteach,
Bhios gal-shùileach, deurach,
Mu sgeula mo bhàthaidh;
Ach ’s coma gu léir iad
Seach m’ eudail mo mhàthair;
Nach mi bha fo sgéith
Anns an éiginn so ’n dràsta;
Ged bhuaileadh i stràc
Gheibhinn blàths mar bu tric’.

(VII)
Bha ’n fhairg’ air a maistreadh
Tiugh lachdunn mar ruaimle;
Bha maorach a’ chladaich
Ga shladadh mu ’n cluasan;
Clach-shneachda ’s gaoth tuath
Bha tighinn cruaidh air gach pluic.
Tha ’n t-aodach air sracadh
’S na slatan air fuasgladh;
Tha gaoir aig gach aisne
An slachdraich an fhuathais;
’S mu ’n casan tha ’gluasad
Sruth uaine air mhisg.
Tha ’m Pump air a thacadh
’S gun sgairt gu cur bhuaithe;
’S an stiùir tha na sgealban
’S an fhairge mu ’n cuairt dhaibh.—
O’n mheat thàinig ràn,
Ged bu dàn e an cruadal:
An crann tha le ’acfhuinn
A mach thar a guallainn;
Roimh chairteal na h-uarach
’S i ’s uaigh dhaibh an t-uisg’.

(VIII)
Gun dàil thàinig fèith,
’S ’nuair bu léir dhaibh, ’s a sheall iad,
De ’chunnaic iad faisg orr’
Ach maise na banntraich;
’S bha aoibhneas do-labhradh
’S an àm sin nam measg.
Gu luath bha ’n Dubh-Luideach
Aig slugan an dàim ac’,
Is dh ’fhàg iad aig port i
Aig drochaid a’ mhuilleir;
’S bu lag chuiseach fann iad,
’S gach ball diubh air chrith.
Le colg thuirt an Caiptein
’S i m’ earail-sa tràth dhuibh
Gu ’n ionnsaich sibh marachd
Mu ’n ceannaich sibh bàta,
’S gun sùil thoirt air creuthaich
Bhios feumach air càradh.”—
Thuirt iadsan le chéile
“Cha bhreug tha thu ’g ràitinn,
Cha téid sinn gu bràth
Ann am bàta ’s am bith.”

Le Iain mac Eóin Mac GilleBhràth no Iain am Pìobaire Mór (1792 gu 1862).

(Sgrìobh Iain am Pìobaire 'n òran so 'gus rugadh e san Mùideart. Thàinig e gu h-Albainn Nuadh, Dùthaich nan Craobh leth-shaoghal aige. Rinn e 'n dachaidh air Antaganais, Tràigh Chamuis, taobh tuath na h-Albainn Nuadh. Sgrìobh e 'n òran mu'n beirt mac aige - Aonghas 's Dòmhnull - agus bha ead garbh an aghaidh bràthair eile Alasdair mac Iain am Pìobaire mar chaidh e thun an Eaglais Caitlicigh mar dh'iarr e do'n obair 's saoghal naomhtha nan sagartachd san Eaglais. Dh'fhoghluim Iain am Pìobaire mu'n plean aca - Aonghas 's Dòmhnull - do cheannach bàta ùr agus chaidh e thun do'n oraic air sin, agus cha robh e gu math le 'm bàta. Ach char dhubhairt e sin thugu. Dubhairt e sin thun Alasdair an Sagart, agus rinn ead gàireachd / gàire mór eadarthu mu sin.)

Òran nan Gàidheal

Luinneag.
Soraidh bhuam thar chuain air astar
Gu fir shuaicheanta nam breacan
’Chumadh suas gu buan an cleachdadh
Anns an reachd bu dual dhaibh.

(I)
’S iad na Gàidheil féin na gaisgich,
Na suinn chruadha, chuanta, sgairteil;
Bhiodh an t-’éile grinn ’s an gartan
Anns gach baiteal buadhach,
Soraidh bhuam, &c.

(II)
Ciod i ’n tìr anns an Roinn-Eòrpa
Nach do chiosnaich feachd na Ròimhe
Ach sliochd dìleas Chaledonia
Chum an còir le ’n cruadal?

(III)
’S ged bha Lochlanaich nam feachdaibh
’G iarraidh an dùthaich a chreachadh,
Thill iad na dh ’ fhan beò dhiubh dhachaidh
Sia no seachd de dh’ uairean.

(IV)
’S ged bu dianmhor gaisgich Shasuinn
’S lionmhor sliabh ’s an deach an sgapadh;
Riamh bho dheuchainn Allt-nam-Breacag
Sheachainn iad na Tuathaich.

(V)
’S lionmhor sluagh dha ’n tug iad greadan,
Ach co chuala riamh mu ’n eagal!
Na fir uaibhreach ’théid gu beadradh
’Cluinntinn fead na luaidhe.

(VI)
’N uair a dh’ éireadh meamna nan spiorad
Bhiodh na garbh-bhuillich gun ghiorag
Mar choin gharg an sealg a’ mhillidh
Ann am mire an fhuathais.

(VII)
Bonn cha tais iad ri uchd stàilinn
Dol a chasgairt leis na claidhean;
Beothail ladurn’ agus làidir,
Builleach, sàitheach, ruaineach.

(VIII)
’S ged bu bheag orr’ aon uair Deòrsa
’S iad gun chaoimh aca r’a sheòrsa,
Nise bho na fhuair e ’n eòlas
’S iad a chòta cruadhach.

(IX)
B’ eòlach Bonipart ’s na Frangaich
Air an spealtaireachd ’s na campan;
’S tric a rinn iad ’àrach fann
’S a dh’ fhàg iad gann de shluagh e.

(X)
Cha robh streup ’s an robh chuid armailt’
Eadar an Eiphit is a’ Ghearmailt
Nach robh lodhainn treun na h-Alba
Le ’n cuid calg ’ga bhualadh.

(XI)
’N Bhàtarlugh bha ’n tùrn ro-shoilleir,
Fhuair iad cliù bho ’n Diùchd mar thoilleadh;
Choisinn iad gach cùis mu dheireadh
’S luchd na foille fhuadach.

(XII)
Nise cha ’n ’eil ceàrn ’s an t-saoghal
’S nach h-’eil meas orra mar dhaoine;
’S balla làidir do ’n luchd-gaoil iad,
’S aognaicht’ le ’n luchd-fuath’ iad.

(XIII)
’S ged tha mise ’n dràst an taobh so
Tha’n teud nàdarra na dùsgadh;
Dh’ òlainn ’ur slàinte le dùrachd
Ged b’ e bùrn an fhuarain.

Le Iain mac Eóin Mac GilleBhràth no Iain am Pìobaire no Iain am Pìobaire Mór (1792 gu 1862)

(Sgrìobh Iain am Pìobaire 'n òran so shìos nuair a dh' fhàg e 'muigh as Mùideart ann Albainn san Sean Ghaidhealtachd eadar 1822 no 1860 b'fheudar. Sgrìobh e 'n òran so do chuimhneadh nan saighdearan Gàidheal san armuiltean 's sluaghan thairis nan Eòraip re linn gach-aon cogadh ann san Eòraip agus thairis nan domhan cuideachd. 'S dhaoine dhearmad linn fhéin san chogaidhean gun teagamh, agus sgrìobh e so do chur rudan thun ceart a rithist.)

Moladh an Eich Ghlais

(I)
Aig Aonghas mac Sheumais
Tha ’n steud-each ’s feàrr dealbh;
Gu ’m foghnadh e ’n t-sàr
Ann an Càrs a fhuair ainm.
Is bòidheach a ghluasad,
’S e cruadalach, calm’;
’S gur mise bha éibhinn
An dé leis air falbh.

(II)
’Na chom tha deadh nàdar
A’ tàmh, agus ciall;
Cha bhreab e, cha ghreim e,
Cha leum e le fiamh;
Cha teich e ma dh’ fhàgar
Na àrd-cheann an t-srian;
’S cha diùlt e an t-amull
A tharruing gu dian.

(III)
’N uair ’bhios e na mhaise
Gu bras anns an réis
Bidh tein’ as na clachan
Mu ’chasan a’ leum;
Bidh saibhlean a’ freagairt
Gu spreigeil d’a cheum,
Gu h-ealamh le farum
’Cur talaimh na dhéigh.

(IV)
Biodh Aonghas ’s an diollaid
’Us diar math na cheann
’S théid “Uilleam” cho luath
Ri gaoith chruaidh thar nam beann.—
A mhaighstir bidh éibhinn
Ag éiridh am fonn,
Gun eagal roimh thuill air
Gun suim aige ’n pholl.

(V)
Is ainneamh r’a fhaicinn
’S na bailtean a’s mò
Each réise cho cuimir
Ri “Uilleam” ’s gach dòigh.
Aig Landseer nam biodh e,
’S gach tìr ’s an Roinn-Eòrp’,
Bhiodh prìs air a dhealbh
’Us i ainmeil le còir.

(VI)
Bras tha e mar bha
Na h-eich àrd-cheannach threun’
A theich le fuaim anabarraich
Ghailbheich troimh ’n speur,
’Cur bheanntaichean casa
Nan lasair mar chéir
’S a sgealbadh deadh charbad
Mor dealrach na gréin’.

(VII)
’S math ’fhreagradh e’n eachraidh,
Cha ’n fhaicteadh na b’ fheàrr;
O, seall air ’s e ’gluasad
Gu buadhach do ’n bhlàr:
Mar bhogh’ anns na speuran
Tha threun-amhach àrd;
’S mar dhealanach ealamh
Tha shealladh gun bhàigh.

(VIII)
Mar chreig dhainginn àird
Tha uchd’ làn, leathan, mòr;
Mar thàirneanaich bheucaich
Tha séideadh a shròin’;
’S a mhuing fhada sgaoilte
’S na gaoithibh mar cheò
’S a’ mhaduinn a’ gluasad
Air uachdar an fheòir.

(IX)
’N uair ’bhios e troimh ’n bhaile
Gu h-arronta ’gluas’d
Bidh daoine ’s gach uinneig
Le sulas ’s le fuaim,
A moladh a bhriadhachd
A sgiamhachd ’s a luaiths:
’Se féin an teach ceutach
’Se ’ceumadh ’na uaill.

(X)
Leam b’ ait, ’us òg-ghruagach
Ri m’ ghuallainn ’s an t-sléigh,
’Bhi ’n déigh an eich uasail
’S e ’gluasad gu réidh
Troimh ghleann a bhiodh blà
Le coill’ àird nan dlù-gheug,
’S na cluig a’ cur sòlais
Am òg-chridh’ air leum.

(XI)
Ged bhiodh tu air thuras
Le “Uillleam” fad mhios’
Cha ’n fhaiceadh tu fallus
Le mhala ruith sios.
Na chom cha ’n ’eil galair,
Gu ’m b’ fhallain e riamh;
’S tha bhrògan cruaidh, làidir,
Gun fhàilinn, gun ghiamh.

(XII)
Fhad ’s a bhios grian air na speuraibh
No gealach ag éiridh ’s an oidhche,
No gaoth a séideadh ’s na h-àirdibh
Bidh cliù nan Gàidheal air chuimhne.

Le Alasdair mac Alasdair mhic Iain am Bhard Mac Gilleathan Mac an Ceàrdaich.

(Sgrìobh an òran so shìos sa bhliadhna 1862, agus tha e sin mu'n each ghlais math mhór agus bha Uilleam Ghlais an t-ainm a robh air. Bha 'n each fo Aonghus mac Sheumas Stiùbhart, agus sgrìobh am bhard an òran so do chur moladh thun am fear mar thug e 'n each thuige airson turas eadar Loch Abar gu Baile n-Óir (Baile Shearbruc) air Albainn Nuadh, agus fhuair an eich ghlais e 'nn gun mhall)

Oran Gaoil

(I)
Gur h-e mis’ tha fo éislean
’S neo-éibhinn mo shunnd,
A’ smaointinn mu d’ dhéibhinn-sa
’Euchdag ghlan, ùr.
Le do bhòidhcheid ’s le d’ bhrìodal
Mo chrìdh’ bhuam shlad thu,
Anns gach àite bidh d’ iomhaigh
’Na m’ inntinn, a rùin.

(II)
Gur h-e cumha do ghaoil
A dh’ fhàg aognaidh mo shnuadh;
’Se a dh’ fhàg mi fo mhì-ghean
Mo mhìn-mhal’ ’bhi bhuam.
Tha leann-dubh air mo lionadh
’S tha m’ inntinn fo ghruaim
’S e bhi tuireadh mu d’ dhéibhinn
A léir mi cho truagh.

(III)
’S beag an t-ioghnadh dhomh ’n tràth so
’Bhi stràchdte fo sprochd;
Tha mo smaointinnean cianail,
’S gur piantach mo lot.
Mur-a till thu an gràdh rium
’Thé ’s àlainne dreach
Bidh mi tuilleadh fo phràmh
’S mi gun slàinte, gun neart.

(IV)
Cha ’n ’eil iocshlaint’ aig léigh
’Dheanadh feum do mo lot
’S ann tha saighdean a ghaoil
Anns gach taobh dhiom gu goirt,
Gur h-e ’leigh’seadh gach creuchd
S’ thogadh m’ éislean gu gean,
Mi ’gad fhaotuinn air làimh
An còir theann mar mo bhean.

(V)
’S ann a thug mi ’n cion-falaich
Do ’n ainnir ghloin òig;
Té nam miog-shuilean meallach
Fo ’n mhala a’s bòidhch’.
Tha do ghruaidh mar na caoran
’S tearc aogasg na h-òigh’;
Tha i fìnealta, suairce,
Ciùin, stuama, gun phròis.

(VI)
Tha i banail ’na beus,
Tha i céillidh na cainnt;
Tha i uasal na gnàths,
Tha i màranach grinn;
Tha i furanach caoimhneil,
Gur h-aoibheil a gnùis;
Tha gach buaidh oirre dh’ iarrainn,
Oigh chiatach mo rùin.

Le Teàrlach mac Iain am Bhard Mac Gilleathain (1813 gu 1880)

(Bha fear mhath a Teàrlach Mac Gilleathain agus rugadh e air Tiriodh air 24mh Iuchar 1813 agus shiubhail e gu bhàis air 27mh Òg-mhìos 1880. Cha fhuair e phòstamh agus bha mór an-truagh sin. Bha Teàrlach an chiad mhac nan Iain am Bhard Mhor, agus dheun e dachaidh san Gleann a' Bhàrd, Albainn Nuadh.)

Dàrna Òran Gaoil

(I)
Thoir an t-soraidh so bhuam
’S dean a h-aiseag gu luath gu m’ ghràdh;
Thoir i null thar a’ chaoil,
Agus innis do m’ ghaol mar tha.
Gu bheil aiceid a’m’ chré
’S nach dean lighich’ dhomh feum no stà;
Mur-a faigh mi i-féin
Tha mi ’n cunnart dol eug gun dàil.

(II)
’S ann tha ’m fiabhras a’m’ cheann;
Tha mi iargaineach fann gun fheum
Le bhi ’smaointinn ’s gach àm
Mu ’n òg-ainnir a’s anns’ fo ’n ghréin,
’S truagh nach faighinn air làimh thu
’An ceanglaichean teann bho ’n chléir;
Rachadh m’ airsneal gu làr,
’S bhithinn aighearach, slàn gun éis.

(III)
B’ fhaoin leam airgiod no òr
B’ fhaoin leam bailtean an còir le ’n nì
Seach a’ mhaighdean ghlan òg s’,
’S i mo roghainn thar òigh ’s an tìr;
’S i an smaoin tha ’gam chràdh
’S a’ cur eagail a ghnà nam chrìdh’
Gur h-e fuath airson gràidh
A gheibh mise bho m’ Mhàiri bhinn.

(IV)
’S ann thug mise mo ghaol
Do na chailin a’s aoidheil’ gnùis;
Gorm-shùil mheallach, chiùin, thlàth
Tha fo mhala chaoil mhàld’ mo rùin.
Gruaidhean dearg mar an ròs,
Beul tana, deud còmhnard, dlùth,
Anail chubhraidh mar fhion,
Th’ aig an ainnir a’s fior-mhath cliù.

(V)
Tha i cuimir gun sgòd
Bho a mullach gu bròig a sios;—
Uchd glan, liontach gu leòir,
’S geal mar shneachda ’s e oirnn a tigh’nn.
Seang-chneas fallain gun ghaoid,
Calpa fìnealt’, troidh aotrom chruinn;
Basan réidhe nach cruaidh,
Is meòir chaola ’ni ’m fuaigheal grinn.

(VI)
Gur h-e mise tha fo bhròn,
’S tric a snigheadh mo dheòir gu làr
Le ’bhi ’smaointinn mu ’n òigh,
Finne mhaiseach a’ chòmhraidh thlàith.—
Mur-a faigh mi còir bhuan
Ort an ceanglaichean cruaidh, le d’ ghràdh
’S e ’bhi ’cumha mo cheòl,
’S bidh mi tuilleadh ri m’ bheò fo phràmh.

(VII)
’Ainnir thaitneach nam buadh,
O nach gabh thu dhiom truas ’s mi ’n càs;
Gur h-e fiabhras do ghaoil
Tha ’gam fhàgail cho faoin gach là,
’S ga mo ghreasad an aois,
’S geur an t-saighead tha ’m thaobh an sàs,—
Gu bheil mise ’dol eug,
Airson gaol ’thoirt do m’ euchdaig bhàin.

Le Teàrlach mac Iain am Bhard Mhor Mac Gilleathain (1813 gu 1880)

Tuireadh Airson Leinibh-Gille

(I)
An nochd ’s luaineach mo smaointinn,
’S mi fo bhruaidhlean ’s cha ’n ioghnadh,
Fhuair mi buille ’chuir gaoir ann am fheòil.
An nochd ’s luaineach, &c.

(II)
Fhuair mi sgeula Di-h-Aoine
Rinn mo lot anns gach taobh dhiom;
Cha ’n ’eil m’ aiceid gun aobhar gu leòir;—

(III)
Sgeula bàis mo cheud leinibh
Tha mi cràiteach ’gad ghearan,
Bha thu bàite ’s e ’n aineolas oirnn.

(IV)
Thàinig iosal mo mhisneach,
Bha mo shuilean dluth-shilteach,
’S mi ’gad chàradh an ciste nam bòrd.

(V)
’S e chuir gaoir ann am bhallaibh
Nach toir léigh ás mo charaibh
Gu’n do dh’ fhàg mi thu ’m falach fo ’n bhòrd;

(VI)
Ann an leaba na h-ùrach
Fo na clàir air an dùnadh;
’N déigh an sparradh ’s an dlùthadh le òrd.

(VII)
Tha mo chridhe air a mhùchadh;
’S trom an t-eallach a dhrùidh air;
’S tric a sileadh gu siùbhlach mo dheòir.

(VIII)
Ann am chadal ’s am dhùsgadh
Thig thu m’ aire, ’s mi t’-ionndrainn
Bho na dhalladh do shùilean fo sgleò.

(IX)
Fhuair do mhàthair a diachainn,
Mar gu’n saithte i le iarunn;
Thug an t-earrach so ’ciad laogh bho ’n chrò.

(X)
Chaill i ’h-àilleagan ciatach
’S gun e’ dh’ aois ach ochd bliadhna;
Thuit a’ gheug mu ’n do chrion i ’s na meòir.

(XI)
Na ’m bu ghibht a bhiodh buan thu
Gu ’m bu taic thu ri m’ ghuallainn;
’S geàrr am faileas a fhuair sin de ’n òg.

(XII)
Na ’m bu bhàs air a’ chluasaig,
Gun bhi ’d ’shlainte ’thug bhuainn thu,
Cha bhiodh m’ inntinn fo smuairean cho mòr.

(XIII)
Chaidh do bhualadh ’s an anamoch
Mar am peileir bho ’n t-sealgair;
’S goirt a dh’ fhairich mi cuimse do leòin.

(XIV)
’Dol a null air a’ chraoibh ud,
Thilg am bàs ort a shaighdean,
’S thuit thu ’n iochdar na h-aibhne gun deò.

(XV)
Sud a’ chraobh ’rinn mo dhiùbhail;
Ged nach téid mi ga h-ionnsaidh
Gheibh mi sealladh as ùr dhi gach lò.

(XVI)
Le bhi smaointinn mu d’ dhéibhinn
’N uair a bha thu ’n ad éigin
Anns na sruithean leat féin ’s gun mi d’ chòir.

(XVII)
Bha thu d’ shìneadh an oidhch’ ud
Fo na bruachan ’s an draoighnich,
Dh’ fhàg sin againne cuimhneachan bròin.

(XVIII)
’S daor a phàidh sinn am bliadhna
Sgoil nach feàird sinn a chiad ghreis,
Lion do bhàs sinn le iargain ro-mhòr.

(XIX)
Ach a Righ tha ’g ar riaghladh
’S a thug gealach ’us grian dhuinn,
Thoir dhuinn gliocas gu d’ iarraidh r’ ar beò;

(XX)
Gu bhi ’g éisdeachd ri d’ fhacal
’S gu bhi dìleas fo d’ bhrataich,
Ged tha innleachd ar peacannan mòr;

(XXI)
Gu bhi creidsinn gun fhàilinn
Nach tig sgiorradh no bàs oirnn,
Ach le d’ thoil-s’, ann am fàsach a’ bhròin s’.

(XXII)
Dean sinn taingeal ’s an uair so
Fo ’n t-slait smachdaich a bhuail sinn;
Faodaidh buille ni ’s cruaidhe teachd oirnn.

(XXIII)
Thoir dhuinn neart gu bhi ’g earbsa
Anns gach càs riut gun dearmad,
’S ann leat féin bha mo leanaban le còir.

(XXIV)
Thug thu seachad e ’n iasad,
’S thug thu leat mar an ciadn’ e;
Dean a mhaitheadh, ’s e m’ iarrtas, ar bròn.

Le Iain Siosal.

(Sgrìobh agus rinneadh an tuireadh so do leanabh-gille le Iain Siosal, a chaoidh a bhàthadh ’s e ’tighinn dhachaidh ás an sgoil. Tha e air a dheanadh mar gu ’m b’ ann le ’athair. ’S ann air iarrtas athar a rinneadh e. Bha mór an truagh sin nuair a fhuair am bàlach bhàis.)