Ár Mhór

‘S Ard-Chrois annseo sa Bhreatain Beag. Agus chuir sin suas ann i gCuimhne na mairtírigh Ár Mhór na n-Gaedheal le h-aghaidh blianta 1845 go 1849 go h-áirithe mar tháinig scaifte mór Gaedheal amach as Éireann go Breatain Beag agus go tír eile d’éalaigh Ár Mór in Éireann ‘s in Albainn fosta. Fuair scaifte an-mhor Gaedheil bás annseo le linn 1845 go 1849.



Reilig Ár Mór i gCill Chais, Óir Mumhain ar 19adh Iúil 2021:

Chuaidh sluagh Fíor Gaedheal ann i gCuimhne na mairtírigh bhochd annseo sa reilig ann.



Fan Leaba Ois

Fan Leabadh Ois

Obair Cuimneachán annseo san Reilig Fan Leaba Ois sa Dheas Mhumhain an Iar ar 13adh Márta 2021. Bha sin i gCuimneachán na mílte ‘s mílte mairtír bás annseo nuair a fhuair ead bás lé linn Ár Mór annseo eadar 1845 go 1852.



Ár Mór i Lár Mhumhain ‘s i n-Deas Mhumhain:

‘S leabhar seo faoi Lár Mhumhain agus Tuadh Mhumhain le linn Ár Mór ann eadar blianta 1845 go 1849. Bhí sin sgríobh le Séamus Ó Súilleabháin agus tá leabhar seo dochreidte ‘gus go h-ionntach suimiúil an-mhor gan amhras.



Acra Dé:

Obair Cuimhneachán annseo san Reilig Acra Dé taobh amuigh Tráigh Lí sa Dheas Mhumhain. Bhí comóradh seo sa mhí Fheabhra sa bhliadhain 2021. Bhí sin i gCuimhneachán na ciadta nó ciadta Gaedheal bás ann le linn Ár Mór eadar 1845 go 1852.



Reilig Ár Mhór i n-Droichead an Bandan i n-Deas Mumhain:

6adh lá mí Nodlaig sa bhliadhain 2020:

Tháinig daoiní Clann Éirí Gréine le chéile le linn na lae sin i gCuimhneachán na mairtírigh Ár Mhór na n-Gaedheal eadar 1845 go 1852. Bhí comóradh beag ann ar an 6adh Nodlaig sa 2020.



Leacht ar Cuan Shligigh:

D’fhág 30,000 Gaedheal bhochd amach as an tíre ‘s an cheanntar seo eadar 1847 go 1851. Tá sin i Sligeach i gConnacht a Thuaidh.D’fhág ead agus theith iad amuigh as Ár Mhór na n-Gaedheal le linn am sin.



Reilig Ár Mhór i gCaisleán Nuadh Thiar i n-Deas Mhumhain:

Fuair ciadta ‘s ciadta nó mílte daoine bhochd bás faoi talamh annseo san reilig ann. Fuair ead bás eadar 1845 go 1852.



Troid Mór Dhún Garbhán
(28adh Meán Fómhair 1846):

Bhí troid nó círéib mór i n-Dún Garbhán i n-Déisi Mhumhain eadar na daoine bhochd agus na Gaill ar an 28adh lá mí Mheán Fómhair sa bhliadhain 1846. Bhí círéib fíochmhar ann mar bhí siad in éadan onnmhairigh bia ‘gus beostoc amuigh as an tíre le linn Ár Mór (1845 go 1852).

Chruinnigh sluagh an-mhor na Gaedheil bhochd gan bia i n-Dún Garbhán sa mhaidin na 28adh Meán Fómhair 1846 mar d’fhoghlaim iad bhí bia cuid mhor ann thíos le taobh Cé Dhún Garbhán. Bhí fhios acu bhí bia ‘nn agus chuaidh siad ann mar d’iarraidh iad bia le beo. Nuair a fuair siad ann, thosaidh troid mór amach eadar na Gaedheil bhochd agus na saighdeara Gallda. I ndhiaidh ag troid lámh go lámh in éadan na daoine le cúpla uair, thosaidh na Gaill ag cuir scaoil gunna chun ar na daoine. Fuair uimhir mór daoine bás ‘s gort ann agus d’éalaigh sluagh cuid ‘s mó ‘mach as an ár sin. Ach, tar éis sin mháirseáil sluagh an-mhor na Gaedheil bhochd go lár Dún Garbhán agus thosaidh siad troid mór eile ‘nn in éadan na Sasanaigh ann freisin. Ruaig siad siopaí ‘gus tithe bhia leis díoltas mhór acu. Chuir siad cuid ‘s mó na baile chun dóiteán agus chuir siad eagla mhór ar na Gaill le sin. Tar éis an throid mór, shiúil iad amuigh as an bhaile Dhún Garbhán leis bia cuid mhór saor acu. D’éalaigh gach daoine ‘muigh faoin tuath tar éis dhá troid mhór ann.

Tá fhios againn an t-ainm fear amháin fuair bás é san ciad troid mhór, agus bhí Micheál Pléimeann an t-ainm a robh air.



Tubaiste Dhubhlocha:

(30adh Márta 1849):

Bhí Tubaiste Dhubhlocha le linn Ár Mór agus bhí sin eadar Cluain Cearbán go Tigh Lóiste Delphidh san Iar Chonnacht.

Thosaidh an sgeul na tubaiste seo ar madainn 30adh lá mí Mhárta sa bhliadhain 1849 nuair a chruinnigh na duine bhochd amuigh Tigh Bhochd Chluain Cearbán. D’fhan siad ann le uaireanta fada le na fir biadh. Chuaidh na fir biadh ar aghaidh go Tigh Delphidh gan mhoill a-muigh as na duine bhochd, agus thosaidh na duine bhochd an turas cruadh go bás ann ar an bhóthar go Tigh Delphidh mar bhí siad ‘lorg na biadh le beirt fir biadh ann.

Bhí ‘n turas 19 cileaméadar eadar Cluain Cearbán go Tigh Delphidh agus bhí sin an deacair agus an chruadh le na duine. Nuair a shroich ead ann, d’iompaigh duine na tigh in éadan na duine bhochd d’ordaigh siad na duine bhochd amuigh astu gan mhoill. Ás déidh sin, thosaidh na duine bhochd an turas go Cluain Cearbán ar ais aríst gan biadh acu ‘gus fhuair ead bás san shluagh móra le taobh Dubhlocha go Cluain Cearbán san uimhir an-mhor agus ‘s mór an truagh sin. Fhuair eadar 600 go 800 duine bás ann gan amhras.



I gCuimhne na mairtírigh Ár Mór na n-Gaedheal annseo san Reilig Naomh Iósaif nó Naomh Seosamh i gCorcaigh i n-Deas Mhumhain ar an 13adh lá mí Mheán Fómhair sa bhliadhain 2020.

Fuair 10,000 Gaedheal bhochd bás annseo san Reilig Naomh Iósaif eadar blianta 1845 go 1849.



Bhí comóradh mór thuas ar Cnoc Mhic Giolla Cathaoir taobh amuigh Corcaigh i n-Deas Mhumhain. Bhí sin i gCuimhne na mairtírigh bhochd Ár Mhór na n-Gaedheal eadar blianta 1845 go 1852. Fuair 6.2 milliúin Gaedheal bás in Éireann agus fuair eadar 3 go 4 milliúin Gaedheal bás in Albainn le linn an t-am. Tá reilig Ár Mhór ann ar Cnoc Mhic Giolla Cathaoir agus fuair 30,000 Gaedheal bás ann san reilig freisin. Bhí ‘n comóradh ar an 13adh Meán Fómhair 2020.



I gCuimhneachán na cuidiú ‘s trasna na dtonnta le Náisiún Choctau sa Dhúthaich nan Craobh.

Chuir siad 170 Dollaer chun nan Gaedheil ar rith Ár Mhór sa bhliadhain 1847. Rinne siad sin nuair a d’fhoghlaim siad faoi n-Ár Mhór annseo san Ghaedhealtachd, agus bha siad an-bhochd gan airgead agus gan talúin agus gan abhaile dúthchais san am sin mar ghlac rialtas Gallda sin amuigh astu fosta.

Tá leacht annseo i Mainistir na Corann i gCorcaigh, Deas Mhumhain. Bhí na daoine ‘nn ar an 30adh Lughnasa 2020.



Reilig Naomh Iósaif i gCorcaigh.

‘S reilig Ár Mhór annseo.



Maigh Chromtha

I gCuimhne na 13,000 mairtír Ghaedheal bás annseo. Fuair siad bás le lámha Sasuinn le linn Ár Mhór na n-Gaedheal nó Cinedhíothú eadar blianta 1845 go 1852.



Reilig Naomh Stiabhne nó

Reilig Ár Mór ar Oileán Chiarraighe, Deas Mhumhain

‘S reilig Ár Mór i n-Daingin Uí Chuis i gCiarraighe, Deas Mhumhain. Cuireadh 10,000 anam curtha anseo i mbásanna an Daingin mar gheall ar rith Ár Mhór na n-Gaedheal. Bás ‘s gorta a thug siad air ach is bréag é a rinne cinedhíothú ag muinntir na Breataine nó Sasuinn ar mhuinntir na h-Éireann nó ‘n Ghaedhealtachd.



Daingin Uí Chuis

‘S reilig Ár Mór i n-Daingin Uí Chuis i gCiarraighe, Deas Mhumhain. Cuireadh 10,000 anam curtha anseo i mbásanna an Daingin mar gheall ar rith Ár Mhór na n-Gaedheal. Bás ‘s gorta a thug siad air ach is bréag é a rinne cinedhíothú ag muinntir na Breataine nó Sasuinn ar mhuinntir na h-Éireann nó ‘n Ghaedhealtachd.



Teampall Bán

Tá Teampall Bán i Lios Tuathail i gCiarraighe sa Dheas Mhumhain annseo. ‘S reilig Ár Mór sin agus chuir 3,500 daoine bás san thalamh annseo freisin. Fuair na daoine bhochd bás eadar Feabhra 1850 go Meitheamh 1852 amháin. ‘S 3,500 daoine bhochd bás i dtaifeadaí Sasuinn le reilig ann, ach creidtear gurbh fhéidir 17,860 sa reilig annseo ‘gus san reilig eile faoi ceanntar Lios Tuathail as eadar 1845 go 1852 amháin.



I gCuimhneachán na mairtírigh Ár Mhór sa reilig Teach Bhochd ar Magh n-Ala, Deas Mumhain:

16adh Lughnasa 2020



Bigil Bheag:

8adh Lughnasa 2020:

Comóradh bheag i gCuimhneachán Ár Mhór na n-Gaedheal i gCiarraighe sa Dheas Mhumhain ar an 8adh lá mí Lughnasa 2020.



Comóradh Bheag:

10adh Iúil 2020:

Leacht i gCuimhneachán Ár Mhór na n-Gaedheal le taobh Bóthar Tairbirt go Baile Longphoirt i gCiarraighe sa Dheas Mhumhain.



An Bothán:

Tá sin an sgéal an-suimiúil faoi nan Bothán. Bha sin taigh an-bheag agus rinne sé ‘s talamh. Bha siad an mhór thairis nan Gaedhealtachd san Ár Mhór na n-Gaedheal eadar blianta 1845 go 1852. Nuair a’ fuair siad dhíbirt amach as talún acu, thosaidh clainne Gaedheal ar ais aríst leis an bothán. Bhí ádh mór acu le nan daoine do chur thuas nan bothán san am sin.



An Daingean. Tá reilig Ár Mhór annseo ‘gus bhí faoi 8,000 Gaedheal bás amach as an bhaile faoi tamall amuigh an Daingean annseo. Ní raibh leacht amhain i gCuimhneachán acu fosta. ‘S mór an trua sin.

Bhí sin Cinedhíothú! Ní raibh sin gorta!



Coirnéal bheag i bhFaiche Stiabhne, Baile Átha Cliath. Bha h-áit bheag nó coirnéal bheag le haghaidh Cuimhne na Máirtírigh na h-Ár Mhór na nGaedheal. Tá an leacht cuimhneacháin go deas agus go maith. Chuir Sasainn an t-ainm mícheart ar an t-Ár Mhór mar ba mhaith leo do bhris agus do chur bréaga a insint faoi tamall na h-Ár Mhór na nGaedheal.