Na Géanna Fiáine



Na Géanna Fiáine

Reisimint Ghabhalmhaigh

Reisimind na n-Gabhalmhaigh

1689-1715



Cath na Marsaglia

(4adh Meán Fómhair 1693):

Throid agus bhuaidh Briogáid na Gaedheal cath mhóir i dTuaisceart na h-Iodáil in éadan comhghuaillithe na Liam Buidhe. Chuaidh na Gaedheil chun an chath leis díoltas an-mhór acu freisin.

Bhí na Gaedheil cuid mór Arm na bhFraing le linn an chath agus an cogadh freisin agus bhí sin an sgéal ó 1690 nó 1692 ar aghaidh. Mháirseáil na Gaedheil istigh go Tuaisceart na h-Iodáil sa cheanntar Piedmont. Bhí na h-Iodálaigh ar taobh Liam Buidhe le linn an cogadh ann eadar 1688 go 1697. Agus bhí sin an sgéal leis tír eile trasna na h-Eóraip eadar blianta 1688 go 1697 freisin. Bhí na Gaedheil agus na Franncaigh le chéile ’n éadan gach aon tír eile san Eóraip.

Bhí na Gaedheil faoi cheannas Nioclás Catinat agus bh’ as an Fhraing ó dhúthchais é. Bhí n-Ard Ceannaire nan Arm Fhraing agus fuair é sluagh láidir le chéile san Fhraing an Oirthear i mhí Meán Fómhair agus chuaidh iad ar an ionnsaigh istigh go h-Iodáil a Thuaisceart ann freisin. Mháirseáil iad chun go Ribhoilí ‘gus chuir iad Prionnsa Eoghan Phrionnsias na Sabhoidh nó Eoghan nan Cath go rith ’s go h-imeacht amach as an cheanntar sin. Bhriseadh iad in éadan Eoghan nan Cath le linn Léigear na Pinearólo (eadar 25adh Meán Fómhair go 1adh Deireadh Fómhair 1693) agus bhí fearg an-mhór leis Eoghan nan Cath mar sin. Ach, chruinnigh é – Eoghan nan Cath – arm mhór aige ‘gus chuaidh sé ’r an ionnsaigh in éadan na Gaedheil agus na Franncaigh air ais aríst.

I ndhiaidh shábháil Nioclás Catinat an bhaile Pinearólo ’s Eoghan nan Cath, rinn é campa mhór sa cheanntar Orbassano. Bhí 35,000 saighdear aige. Ach, rinn Eoghan nan Cath ionnsaigh mhór in éadan na Gaedheil agus na Franncaigh ar an 4adh Deireadh Fómhair 1693, agus bhí 30,000 saighdear aige. Ach, d’fhan Nioclás ann air agus chuir na Gaedheil agus na Franncaigh an throid dochreidte ’n éadan na h-Iodálaigh ann. Chuaidh na Dragúin ’s Marc-shluagh na Gaedheal ar an ionnsaigh gan mhoill agus throid iad leis crógacht an-mhór agus chuir siad cuid ’s mó nan Gaill chun bás ann freisin. Throid iad leis claidhimh fada ’s claidhimh marc-shluagh acu ‘gus rinn iad ár an-fola ’nn.

Le linn an chath, bhris Eoghan nan Cath an chiad líne n-Arm na Fhraing agus bhí Briogáid na Gaedheal ann san dharna líne. Bhí cois-shluagh iad agus chuaidh siad ar an ionnsaigh an-fhíochmhar in éadan ar sluaighte n-Eoghan nan Cath, agus rinn iad ár an-uafasach ann freisin. Throid na Gaedheil leis muscaeid, claidhimh agus beaignit. Rinn iad an chiad ionnsaigh beaignit san Eóraip le linn Cath na Marsaglia. Chuir na Gaedheil mílte ’s mílte na h-Iodálaigh chun bás nuair a fhuaigh iad ar an ionnsaigh ann. Bhris ’s bhriseadh na Gaedheil na h-Iodálaigh ann i ndhiaidh lá fada, ‘gus fuair 1,800 Gaedheal agus Franncach bás san chath agus fuair eadar 10,000 go 14,000 Iodálach bás freisin. Bhí caithream an-mhor dochreidte le na Gaedheil agus d’oscail iad an bhóthar go Turín leis an chaithream annseo freisin.

Ach fuair Proinnsias Ó Cearbhaill bás sa chath agus bhí ceannaire na dragúin é, ‘gus fuair Dómhnall Ó Briain bás freisin. Bhí ceannaire na cois-shluagh é le linn an chath. Ach bhí caithream mhór le na Gaedheal gan amhras.



Cath na Fontanbhaigh

(11adh Bealtaine 1745):

Ar an 11adh lá mí Bhealtaine sa bhliadhain 1745, bhuaidh Briogáid na Gaedheal caithréim mhóir in éadan Arm Sasuinn sa cheanntar Fontenoy (i bhFraingis) agus Fontanbhaigh (as Gaeilig). Thosaidh an chath eadar airm Fhraince ‘gus airm Sasuinn, an Ostair agus an Ollainn ar an 30adh lá mí Aibreán sa 1745. D’ionnsaidh na Sasanaigh, na h-Ollannaigh agus na Gearmánaigh (an Ostair) in éadan achan dún faoi cheannas na h-Arm Fhrancach. Bhí ‘n chath cuid mhór na Cogadh Choróin na h-Ostair (1740 go 1748). Bhí na n-Gaedheal ar taobh an Fhrainc, an Spáinn, an Prúis agus ríochta eile na Gearmáin san am sin.

Bhí 3,800 go 4,400 saighdear Gaedheal san chath agus bhí 3,800 go 3,900 istigh san Briogáid na Gaedheal. Mháirseáil iad go cheanntar Fontanbhaigh sa chéad seachtaine mí Bhealtaine 1745, agus chuaidh siad go Choillte de Barra ‘gus an dúin láidir mhór nua na bhFrancaigh. Throid Briogáid na Gaedheal agus na bhFrancaigh ar a cosanta in éadan na h-Ollannaigh agus na Gearmánaigh na h-Ostair eadar 30adh Aibreán go cuid ‘s mó 11adh lá Bealtaine. Dhéan na h-Ollannaigh ionnsaí mhóir ar dhá ‘s trí dún arm Fhrainc ar an 9adh agus an 10adh lá mí Bhealtaine ‘gus fuair cúpla céad marcshlua ‘gus cos shaighdear (Ollainn) bás mar sin.

Ar a ceathair (4) a’ chlog sa mhaidin ar an 11adh lá mí Bhealtaine sa bhliadhain 1745, chruinnigh eadar 52,000 go 70,000 saighdear Sasuinn, Ollainn agus Gearmáin na h-Ostair le chéile ar bun talamh agus ar machaire mhóir sa cheanntar Fontanbhaigh mar phleanaigh iad ionnsaí ollmhór in éadan na Franncaigh thuas ar na dúin agus ar na choillte san ard thalamh. I ndhiaidh tháinig iad le chéile san cathláin, san reisimintí, san bhriogáidí ‘gus san sluaighe, thosaidh arm ollmhór an mháirseáil ionnsaí mhóir in éadan na Francaigh agus na n-Gaedheil thuas san ard thalamh. Bhí 22,000 go 30,000 saighdear na Fhraince ann. Bhí na Sasanaigh ar an chlé ‘s lár an t-ionnsaí leis na Gearmánaigh na h-Ostair ar dheas agus bhí siad cultach an airm mhór fosta. Chuaidh na h-Ollannaigh ar an ionnsaí ar na Franncaigh go luath leis marcshlua agus sluaithe bheaga. D’fhan na n-Gaedheal istigh san achan dúin le ceathair nó cúig uair. Throid siad leis muscaeid agus muscaedaíocht in éadan na sluaigh mhór na naimhid ar rith san am sin. Ar a seacht a’ chlog sa mhaidin, thosaidh na n-gunnaí mhór Arm Fhrainc do chur tine ‘gus bás ar na h-ionnsaitheoirí ‘gus bhriseadh siad sé (6) ionnsaí ‘mach ‘s amuigh as na n-dúin Francaigh. Ar rith san am sin, bhriseadh na n-Gaedheil ionnsaí mhór chun Coille de Barra ‘gus fuair 900 go 1,100 naimhid bás ann mar throid na n-Gaedheil as dún láidir rúnda. Rith na Shasanaigh amach as Coillte de Barra mar sin.

Ar a leath-uair i ndhiaidh a deich (10:30) sa mhaidin, chuaidh na h-Ollannaigh ar an darna n-ionnsaí ‘ríst agus bhí cúpla reisimint Sasuinn leo fosta. Bhí ‘n ionnsaí bhriseadh ar a leath-uair i ndhiaidh a dó dhéag (12:30) agus i ndhiaidh sin chuaidh na príomh fhórsa ‘r an throid agus mháirseáil iad thuas na cnoic chun dúin na bhFranncaigh. Bhí 15,000 saighdear sa phríomh fhórsa. Throid na n-Gaedheil leis muscaeid in éadan an phríomh fhórsa ‘gus fuair céadta ‘s mílte na Sasanaigh bás ann mar sin fosta. Bhí reisimintí ghunna mhór san throid fosta, ‘gus tháinig Gardaí na bhFraince nó Gardaí Fhraince ‘mach as an dúin do throid in éadan na Sasanaigh lámh go lámh, ach chuir na cótaí dhearga bás an-fhola aca. Bhí an darna ionnsaí mhóir bhriseadh le dá chlog sa tráthnóna (14:00).

Ach san am sin, nuair bhí mearbhall agus ruaille buaille idir na naimhid, d’ionnsaidh na n-Gaedheil amach as na n-dúin agus amach as Coillte de Barra san am sin, agus d’ionnsaidh iad ar na Sasanaigh go h-áirithe leis díoltas mhóir uafasach. Throid siad in éadan na cótaí dhearga leis fíochmhair dochreidte nuair d’ionnsaidh na n-Gaedheil thíos an chnoic chun ar na Sasanaigh. Throid na n-Gaedheil leis muscaed, sgian, claidheamh agus beaignit, agus chuir siad sluagh mhór agus sluagh ollmhór na Sasanaigh chun bás agus do bhás san chath fosta. Bhí sin ár mhór uafasach agus an-fhola. Ach bhuaidh na n-Gaedheil caithréim mhór dochreidte i lár na h-Eóraip mar sin an chath.

Fuair eadar 15,000 go 21,000 Sasanach bás san chath agus fuair 656 Gaedheal bás fosta. Throid na n-Gaedheil le deich nó haon dhéag uair leis an ionnsaí fada mhóir i ndhiaidh thosaidh agus tháinig iad amach as na dúin. Bhí ‘n chaithréim ar Fontanbhaigh dochreidte le fá choinne na n-Gaedheal abhaile ‘gus na n-Gaedheal trasna na dtonnta fosta. Bh’ achan reisimint na n-Gaedheal ann sa cheanntar Fontanbhaigh sa 1745 agus bhuaidh iad an chaithréim ollmhór in éadan Sasuinn agus arm Sasuinn le sin. Chuir na n-Gaedheal na Sasanaigh amach as Eóraip agus amach as an cogadh sin mar an chaithréim ar Fontanbhaigh. Tháinig Sasuinn sa chogadh i 1743 agus fuair siad briseadh le na n-Gaedheal ar Fontanbhaigh sa 1745.



Léigear na Sabhánna:

Cath na Sabhánna:

(16adh Meán Fómhair go 18adh Deireadh Fómhair 1779):

Bhí ‘gus throid Briogáid na Gaedheal in éadan na Sasanaigh ar Léigear na Sabhánna le linn Cogadh Saoirse na Meiriceá (1775 go 1783). Bhí na Gaedheil ar taobh na Meiriceánaigh agus bhí siad san Arm Fhraing freisin. Thosaigh an léigear ann nuair a thuirling na Franncaigh san cheanntar ar an 12adh Meán Fómhair 1779 agus bhí siad 4,000 saighdear acu. Thosaidh iad an léigear mór ceart ar an 16adh Meán Fómhair nuair a tháinig na Franncaigh agus na Gaedheil faoi thart an bhaile Sabhánna ‘gus rinn iad cúpla ráth nuadh agus dúin eile do chur na Gaill istigh san bhaile freisin. Bhí 5,050 saighdear acu leo na Meiriceánaigh ’s na Franncaigh agus bhí na Gaedheil cuid mór san Arm an Fhraing ann.

Bh’ eadar 7,500 go 8,300 saighdear ar na Gaill istigh baile Sabhánna ‘gus an cheanntar faoin tuath ann, agus rith iad istigh an bhaile nuair a thuirling na Franncaigh ann. Bhí cathanna cabhlach ar an uisge faoi cheanntar eadar Cabhlach an Fhraing in éadan cabhlach Sasuinn, agus throid iad cathanna fola fíochmhar eadar 19adh Meán Fómhair go 2adh Deireadh Fómhair 1779. Chuaidh na Franncaigh agus na Meiriceánaigh ar an ionnsaí ghunnaí mhór eadar 3adh go 8adh Deireadh Fómhair leis díoltas gort uafasach ar na Gaill istigh sa bhaile nuair a thosaidh iad tuargaint ollmhór in éadan ar baile Sabhánna mar d’iarr iad do bhris ’s do bhriseadh na Gaill gan mhoill. Rinn agus chuir siad tuargaint dochreidte ar baile Sabhánna ‘gus rinn iad sgrios an-mhor ar an bhaile freisin. Thuit na gunnaí mór gach toigh agus foirgneamh le linn an thuargaint mhór agus níor bhris sin na diogaí Gall faoi thart an bhaile. Ach thug Ard Cheannairighe ’n t-orduigh le h-aghaidh ionnsaigh mhór cois-shluagh ar an 9adh Deireadh Fómhair 1779.

Chuaidh Briogáid na Gaedheal ar an ionnsaigh in éadan na Sasanaigh sa mhaidinn 9adh Deireadh Fómhair 1779. Bhí dhá reisimint Gaedhealach ann sa chath. Bhí Reisimint Uí Dubhlacháin agus Reisimint Bhreatnach ann. D’ionnsaigh na Gaedheil chun díreach Cnoc an Tobair nó Cnoc Tobair agus fuair ead caillte ’stigh i gcorcaigh áitiúil. agus bhí sin mar bhí ceo mór ann. Ach, fuair ead amach as ann agus chuaidh siad an ionnsaigh in éadan chun na Gaill gan mhoill. Rinn iad ionnsaigh an-fíochmhar le linn an chath ach fuair 40 Gaedheal bás sa chath agus fuair faoi 150 Gaedheal gortaithe ’nn freisin. Chuir na Gaedheil eadar 460 go 634 Gall bás san chath agus ghabh iad dúin ’s ráth ’s dioga nan Gall. Ach, fuair ead an t-orduigh do chúlaigh amuigh as an throid i ndhiaidh uair amháin. Fuair 244 saighdear Franncach ’s Meiriceánach bás ann agus fuair 663 go 703 Gall bás freisin. Níor ghabháil ead an bhaile ’s na Sasanaich, ach d’fhill iad go léigear go dtí 18adh Deireadh Fómhair 1779 nuair a d’fhág na Franncaigh Meiriceánaigh amach as an cheanntar sin.

Bhí dá h-ionnsaigh mór le linn an chath agus ní dheachaigh iad le chéile ‘gus fuair iad bhriseadh mar sin. Ach, bhí Gaedheil Albannach ar taobh Gall san am sin freisin. Ach, bhí reisimint amháin ead agus thosaidh siad do seinm píob mhór roimhe ’n ionnsaigh do chur na Gaedheil Éireannach in éadan an ionnsaigh agus do chur nuacht chucu bha fhios acu – na Gaedheil Albannach ’s na Gaill – faoi nuacht ionnsaigh mór. Rinn ead sin mar níor mhaith leo do throid agus do chur Gaedheal eile chun bás. Ach, chuaidh na Gaedheil Éireannach ar an ionnsaigh agus rinn iad stair i ndhiaidh sin leis an chath.



Éirí Amach Mhaidrid

(2adh Bealtaine 1808):

Ar an Darna lá mí Bhealtaine sa bhliadhain 1808, thosaidh na n-duine bhochd i Maidrid an t-Éirí Amach in éadan na Francaigh agus bhí sin an thosaidh na Cogadh Saoirse na Spáinne (1808 go 1814). Throid na n-duine leis sgiana, siosúra, bataí, rámhainní, casúra ‘gus lámha amháin fhéin fosta.

Throid agus d’éirigh iad amach mar d’iarr siad na bhFrancach amuigh as Spáinn mar bhí siad ionróirí san am sin.

D’ionsaigh na Tírghráthóirí bhochd leis crógacht dochreidte ar rith an lae na n-éirí amach. Throid siad lámh go lámh in éadan arm Fhrainc sna sráideanna Maidrid agus fuair 500 Spáinnigh bás ar rith an lae ‘gus fuair 150 saighdear Fhrancach bás ar rith éirí amach freisin. Chuir arm Frainc frith-ionsaithe leis gunnaí mhór thíos agus thuas na sráideanna Maidrid agus bha sin an-fhola mar sin. D’ionnsaigh said leis marcshlua ‘gus saighdiúirí coise i ndhiaidh sin. Bha sin an sgéal trasna na bhaile mhór ar rith an t-éirí amach. Bhriseadh na fórsaí Frainc an t-éirí amach agus na duine bhochd i ndhiaidh ár mhór uafasach fola fosta. Chuir na saighdearaí Fhrainc 1,300 Spáinneach chun bás ar rith an laethanta i ndhiaidh an bhriseadh i Maidrid.

D’éalaigh Tírghráthóirí eile amuigh as Maidrid agus thosaidh an Chogadh Saoirse na Spáinne i ndhiaidh sin.

Bha uimhreacha mhaith Gaedheil san éirí amach agus bha Géanna Fiáine iad. Bhí duine ‘s Clainne Uí Néill, Uí Dómhnaill, Uí Gallchobhair, Uí Conchubhair, Mhic Dómhnaill, Mac Gearailt, Mhic Maghnuis, Mhic Gabhann, Mhic Lochlainn, Uí Súilleabháin, Uí Raghnallaigh, Uí Ruairc agus Uí Ceallaigh – le taobh clainne Gaedheal eile fosta – istigh san éirí amach agus throid siad ar taobh na Spáinnigh. Bha na n-Gaedheal ar dhá taobh san dhá arm ar rith Cogadh Saoirse na Spáinne (Arm na Fhraince agus Arm na Spáinne) eadar 1808 go 1814.



Dú-shlán agus Éirí Amach Micheál Ó Corcráin:

(11adh Deireadh Fómhair 1860):

Ar an 11adh Deireadh Fómhair sa bhliadhain 1860, thosaidh Micheál Ó Corcráin an éirghe amach beag in éadan na Sasanaigh agus na riaghaltas Stáit Aontaithe nuair dhúshlán é a dhéanamh in éadan iad nuair níor tháinig é ‘gus an reisimind aige – 69ú Reisimint Gaedhealach – ar paráid mhóir ann i mbaile Nua Eachraic.

Bh’ an paráid in onóir na prionnsa beag Sasuinn agus chuir riaghaltas Mheiriceá ’n paráid mór ann mar tháinig prionnsa beag go Nua Eachraic do chúirt an bhaile mhóir. Fuair na reisimintí Nua Eachraic an t-orduighe do chur amach san pharáid mór mar an chúirt prionnsa Sasuinn, ach níor tháinig reisimintí Ghaedhealach amach le paráid sin. Dúirt Micheál Ó Corcráin:

“Ní bheadh muid ar paráid le h-aghaidh ciad mac bean-righean Sasuinn! Chuir iad sluaighte mhór na Gaedheal chun bás le linn sé ‘gus seachd céad bliadhna gan amhras! Ní bheadh muid ar paráid eile le h-aghaidh air mar ’s fear ramhar mhaoil é ’n mhac bean-righean Sasuinn agus is ead namhaid mhór na Gaedheal!”

I ndhiaidh a dúirt sé sin, fuair Micheál Ó Corcráin faoi gabháil le riaghaltas ’s airm Stáit Aontaithe mar níor tháinig é ‘gus an reisimint aige’mach i bparáid mór ann. Fuair na Gaedheil an-fhearg mar sin agus bhí fearg an-mhor acu trasna Dùthaich nan Craobh nuair a fhoghluim iad faoi Micheál Ó Corcráin, agus bhí gaisgeach mór na Gaedheal é fhéin. Rinn riaghaltas Stáit Aontaithe pleananna mhór chun triail airm-chúirte le Micheál Ó Corcráin. Ach, thosaidh an Cogadh Mór na Mheiriceá san mí Aibreán sa bhliadhain 1861 nuair a fanacht é ar airm-chúirte, ‘gus chuir Abrám Linconn an stad chun sin mar d’iarraidh iad gach aon saighdear le ’n cogadh ann anois. Bhuaidh na Gaedheil an caithream mhór le sin annseo, ‘gus thug sluagh mhór Gaedhealach an bhratach nuadh go Micheál Ó Corcráin mar sin freisin. Thug é sin – an bhratach – an t-ainm Bratach Prionnsa Sasuinn.



Géanna Fiáine nan Arm Ruis sa 1877:

Tóiseach Clann Mhic Coinnich sa Scithia sa 1877:

Sa bhliadhain 1877, a-steach Ruis a Deas, bha ceannard-shaighdearan ann aig sabaid an aghaidh na Turcaich ré Cogadh eadar Ruis agus an Tuirc eadar 1877 gu 1878. Bha Gaedheal e ó dhùthchais, agus bha Leòdhas Mac Coinnich an ainm a bha air cuideachd. Tháinig sin-seann athair e gu Ruis san àm Peadar Mór faoi luath tosaidh 1700an no faoi mu sin gun teagamh.

Bha ceannard na Dàrna (2mh) Rèisimind na Marcshluagh san Shluagh Ruis e fhéin. Bha trì scór no trì fichead (60) bliadhain d’aois aige cuideachd. Bha fíor óglach shaighdear e ‘gus as Clann Mhic Coinnich nan Mónair as e fhein. Bha Leòdhas Mac Coinnich eadar measg na Géanna Fiáine gun teagamh cuideachd. Tha baile fearann Mónair faoi san mun Inbhir Nìs.



Na Gàidheil a bha nam ceannard-cabhlaich anns an Ruis
(ron am Foghar 1917):

  • Pàdraig Gòrdan (1694, bliadhna nuair a fhuair e an tiotal):
  • Tómas Gòrdan (1719):
  • Riseard Mac GilleDhuinn (1723):
  • Coinneach Sutharlannach (1723):
  • Crìsdean Ó Briain (1737):
  • Seumas Ó Cinnéide (1752):
  • Iain Dubhghais (1764):
  • Tómas Mac Coinnich (1765):
  • Somhairle Mac Griogair (1782):
  • Tómas Mac Cionnich (1783):
  • Cionneach Tómas Mac Cionnich (1801):
  • Niocal Mac GilleDhuinn (1810):
  • Alasdair Mac GilleBhuidhe (1814):
  • Alasdair Mac Griogair (1828):
  • Seòras Mac GilleDhuinn (1858):
  • Seòras Mac GilleBhuidhe (1870):
  • Osgar Mac Dhonnchaidh (1896):
  • Seòras Mac Dhonnchaidh (1917):


Clann Uí Broin san Arm Sagsannaidh:

Fhuair Clann Uí Broin nó na Brannaigh dhíbir amuigh as sean-thalúin dhúthchais leis cruadhlachd an-mhor le lámha Gaill le linn Plandála Laighean (1610idí go 1641). Chuaidh siad go Spáinn agus go h-Impireachd Naomhtha na Róimhe nó h-Ostair ó 1619 ar aghaidh. Ba saighdearan mhaith le linn Cogadh na Creidimh san Eóraip ar taobh Caitlicigh eadar 1619 go 1648 agus ar aghaidh go 1659. Chuir Clann h-Absburg iad go Sagsannaidh mar bh’ eagal acu ’nn faoi na h-airm Prodastúnach sa cheanntair sin.

Ba Clann Uí Broin i Sagsannaidh nuair a bhunaigh iad (Coróin Sagsannaidh) arm nuadh acu sa 1682. Bha saighdeara ‘gus daoine Clann Uí Flannagáin, Clann Ua Brádaigh, Clann Ua Domhnaill, Clann Dómhnallaich, Clann Ua Néill, Clann Ua Ceallaigh, Clann Ua Eochada, Clann Mhic Eochada, Clann De Buinnibhíol, Clann Nuinseann, Clann Mhig Uidhir, Clann h-Amaltúin, Clann Breatnach, Clann Brúnaigh agus ba clann Gáidhealach eile ann fosta. Bhí siad ann eadar 1682 go 1919, agus bhí siad ceannasaíochd na h-Arm Sagsannaidh nuair a chuaidh na Gearmánaigh istigh go Cogadh na Dhá Ghall sa 1914. ‘S Géanna Fiáine dearmadta iad fhéin gan amhras!

Bha Clann Brannach (Uí Broin) ‘troid ar dhá taobh sa trí sluagh (Gearmánach, Franngach ’s Sasannach) sa Fhraing an Iar eadar 1914 go 1916. Bha Clann Brannach ceannairí sa Treasamh Arm Gearmáin (3. Armee sa Gearmáinnis). Bhí siad ag troid sa Fhrainng an Oir agus an Bheilg le linn an t-am sin. Bha Clann Brannach eile sa sluaigh Sasuinn ’s Frainng, agus throid ead in éadan na Brannaich san sluagh Gearmáin san am sin fosta. Cha rabh fhios acu bha siad ‘troid in éadan iad fhéin sa Cogadh na Dá Ghall, agus bha mór an truagh sin gun amhras. Bha Ciad Cogadh na Dá Ghall cogadh catharra eadar Clann Brannach mar bhí siad ar dhá taobh sa cogadh sin.

Agus bha na Brannaigh saighdeara deireannach san Arm Sagsannaidh ar 30adh Eanáir 1919, nuair a fhuair an t-arm dí-sgaoileadh le riaghaltas nuadh na n-Gearmáin. Chuaidh ’s leanaidh Clann Brannach ’s na Géanna Fiáin’ eile ar aghaidh leis an cogadh tar éis an sos (11adh Samhainn 1918) mar char iarruidh ead do chur stad an cogadh sin. Bh’ ead a-muigh as saighdearachd tar éis sin.

 



Gofraidh Greagóir mac Risteard ‘ic Tomáis de Buinnbhíol:
(6adh Feabhra 1890 go 23adh Meán Fómhair 1986):

Ba ’s Deisceart Laighean ó dhúthchais Clann de Buinnbhíol, agus rugadh Risteard mac Tomáis i gCorcaigh Mumhain (athair Gofraidh Greagóir), agus bha sé ceannaire mór i gCabhlach an Ostair sna 1860idí. Ba laoch mór é sa Chath na Lissa (20adh Iúil 1866) nuair a bhuaidh na Cabhlach an Ostair caithréim dochreidte ’n éadan na h-Iodálaich san Treasamh Cogadh Saoirse na h-Iodáil (Meitheamh go Lughnasa 1866).

Chuaidh Gofraidh Greagóir go Cabhlach an Ostair sa 1909, agus chuaidh sé go h-Arm an Aer nuadh san am sin freisin. Bh’ Arm an Aer cuid na Cabhlach nuair a rugadh sin go beo.

Throid sé ’n éadan Iodáil, an Fhraing, an Ruis agus Sasuinn le linn Cogadh na Dhá Ghall (1914 go 1919). Ba saighdear san aer é fhéin agus throid ’s bhuaidh sé caithréanna móra ’n éadan na Franngaich ’s Iodálaich gan sos eadar 1914 go 1915 agus eadar 1915 go 1917 go h-áiridh. Cheannairigh Gofraidh Greagóir an ionnsaigh mór cabhlach in éadan Montainéagró sa 1914, agus bhriseadh é sluagh an aer acu gan amhras ’s gan stad. Bhuaidh sé caithréim an-mhor sa Mheitheamh 1915 nuair a bhristeadh é ’n éadan na bhFranngaich agus na h-Iodálaich sa Chath na Trieste (Meitheamh 1915). Fhuair sé bonna míleata cuid ’s mó le linn an t-am sin fosta, ‘gus thánaig an t-ainm – Iolar na Trieste – aige i ndhiaidh an chath seo.

Chuaidh Gofraidh Greagóir ar aghaidh do throid in éadan sluagh aer Sasuinn eadar 1917 go 1918 agus chuir é céadta ’s céadta iad go bás le linn gach aon oidhche sa bhliadhanta fada ’nn fosta. Ba sásta mór aige nuair a d’fhoghluim é ‘troideadh é ’n aghaidh na Sasannaigh gan amhras. Chuir sé leath-neart na sluagh an aer go bás faoi Meadhan Muir eadar 1917 go 1918. Fhuair e bhristeamh-ghortaigh uabhasach san oidhche’mhain sa 1918, agus ba sé san otharlann go dtí tar éis an cogadh.