Aimsear an Dheidh Cath Droichead Bhristeadh (Màrt 1776 gu Sultain 1777)

Nuair a bhuaidh na Fíor Gàidheil an Cath Droichead Bhristeadh air an 27mh Gearran 1776, ghabhail ead cuid mhor nan Sluagh Dhà Dòmhnallach gun trod ‘s gun sabaid ‘s gun comhaireachd mhór. Chuir ceannardan Aimearaga na h-oifigich Sluagh Dhà Dòmhnallach air an rathad chun prìosan sa Fhilledelfhiadh mar bha ‘s thánaig ead a-muigh an aghaidh Aimearaga, ‘s Caraliana Tuath gu h-àiridh do dheun cogamh an aghaidh na daoine bhochd ann.

Chuir na h-Aimearagaich na h-oifigich sluagh seo chun prìosan gun mhall, bha Dòmhnall Dòmhnallach, Ailean Dòmhnallach agus Alasdair mac Ailean ri thaobh fichead a’ cúig (25) ciomach eile airson mìosan fhada mar cha robh chreid ead an facal ceart as na h-oifigich Sluagh Dhà Dòmhnallach. Fhuair Ailean Dòmhnallach saorsa aige ‘s dheidh cúpla mìos mar thánaig tinneas mór aige ‘gus bha creid air na h-Aimearagaich bha e ‘n aice bàis. Fhuair na h-oifigich eile saorsa ‘ca ‘s dheidh cúpla mìosan as dheidh sin, a fhuair Ailean saorsa, ‘gus dh’fhàg ead a-muigh as an cheanntar Caraliana Tuath mar sin.

Chuir ead – na h-Aimearagaich agus na Fíor Gàidheil – na saighdearan eile chun dachaidhean aca gun mhall agus fhuair ead am bòid naomhtha ortha do chur stadamh chun cogamh an aghaidh Aimearaga gu brách air fad. Chuaidh ead chun dachaidh as dheidh sin airson cuid an-mhor.

Ach chuaidh na Fíor Gàidheil air an ionnsaidh an aghaidh taighean na h-oifigich mar dh’iarr ead dìoghaltas mór aca ‘n aghaidh na h-oifigich Sluagh Dhà Dòmhnallach mar dh’éirich ead a-mach an aghaidh Aimearaga do sabaid air taobh Sasuinn ri linn cogamh. Agus chuaidh ead air an cogamh teine ‘n aghaidh na h-oifigich leis móran dìoghaltas ghort! Rinn ead ionnsaidhean an aghaidh teaghlaichean nan oifigich, agus dh’fhàg ead a-muigh as Caraliana cuideachd mar sin. Chuaidh Dòmhnull Ruadh Mac Crimmein – am Pìobaire Mór nam Dùn Bheagain – chun air taobh nan Goill nuair a chunnaig e ‘n sgrios gharbh air teaghlaichean agus dachaidhean nan oifigich ann.

Chuaidh Ailean Dòmhnallach chun gu Nuadh Eachraic nuair a thill an slàinnte chuige ‘rithist, agus chuir e sluagh nuadh le chéile ‘nn cuideachd. Bha saighdearan nuadh aige ‘s Achaidh an Iúbhair agus Caraliana Tuath a cuid mhór, agus dheun e sin san Dàmhair sa bhliadhna 1777. Bha ceathar fhichead a sè (86) saighdear faoi san shluagh nuadh, ach dh’fhàg e ‘muigh astu ‘s dheidh bliadhn’ amhàin agus thill e chun Na Gàidheil Òig (raoismind airson nan Goill ann Dùthaich nan Craobh) no ‘Raoismind Aimearaga’ (84mh Raoismind Gàidhealach no Na Gàidheil Òig) san Dàmhair 1778, agus dh’fhan e leotha chun gu ‘m Bliadhna Caithream sa 1783 gu 1784.