Throid agus bhuaidh na Gaedheil an chaithréim an-mhor in éadan na Gaill i dTuaisceart Chonnacht ar an 28adh lá mí n-Iúil ar an bhliadhain 1270. Bhí siad faoi cheannas Aedh nan Gall Ó Conchubhair nó Aedh nan Gall. Bhí sé Righ Chonnacht san am sin agus throid sé ‘n éadan na Gaill ó 1249 nuair a bhí sé óige. Bhí Cath Áth an Chip le taobh bhruach’ t-Sionainn agus tháinig Gaedheil eile go Connacht do throid le chéile ‘n aice le Gaedheil Chonnacht in éadan nan Gall. Bhí caithréim mhór 750 bhliadhain ó shin annseo ‘gus shábháil Aedh nan Gall Ó Conchubhair an Ghaedhealtachd agus na Gaedheal leis caithréim mhor ar Áth an Chip freisin.
Bhí Fíor Gaedheal é Aedh Ó Conchubhair agus bhí sé ‘n éadan na n-Gaill in Éireann agus in Albainn agus ar Mhannain – an Ghaedhealtachd – nuair a bhí sé níos óige. Le linn an bhliadhain 1270, chuir na Gaedheil Thír Chonaill nó na Conallaich baile Sligeach chun dóiteán. Bhí Sligeach faoi riail Sasuinn san am sin agus ní raibh sin an sgéal tar éis chuir Cineál Conaill an bhaile chun dóiteán. Thug Aedh Ó Conchubhair cuidiú ‘gus tacaigh go Cineál Conaill le linn an chogadh eadar iad agus na Gaill. Chruinnigh Aedh nan Gall sluagh láidir na n-Gaedheal Chonnacht le chéile do throid in éadan na Gaill má beadh siad máirseáil in aghaidh Connacht agus na Cineál Conaill freisin. Chruinnigh Aedh nan Gall na sluagh Gaedheal láidir ar Magh Nissi ‘gus tháinig eagla mhór ar na Gaill nuair d’fhoghlaim acu sin. Thosaidh cogadh mhór amach eadar Aedh nan Gall Ó Conchubhair – Righ Chonnacht – agus na Gaill tar éis sin.
D’ionnraidh dá sluagh mór nan Gall in aghaidh Aedh Ó Conchubhair. Mháirseáil na dá sluagh Gall istigh Connacht an Oir agus d’fhan siad oíche ‘mháin i Ros Comáin agus d’fhan siad san Ail Finn ar rith darna oíche ‘gus rinne siad campa mhór ar Port Leice le h-aghaidh oíche a’ trí. Tá ‘n cheanntar sin ar bruach an t-Sionainn. Bhí Gaedheil Chonnacht ar Magh Nissi ‘gus tháinig Gaedheil eile ‘s bha siad as Ulaidh, nan Eileanan, Árra Gháidheal, Gall Ghaedhealaibh, Tuadh Mhumhain agus ceanntair eile nan Gaedheal freisin. Ach bhí fianna, saighdearan agus óglaigh cuid is mó san Arm nan Gaedheal cuid is mó ‘s Connacht, as nan Eileanan agus as Tuadh Mhumhain go h-áirithe. Bhí 5,000 fiann ‘s óglach san Arm nan Gaedheal agus bh’ eadar 5,000 go 6,000 saighdear sa fhorsaí Gall freisin. Le linn an mháirseáil fada na dhá sluagh Gall, d’ionnsaigh sluagh bheag na Gaedheal in éadan dá shluagh Gall leis crógacht dochreidte mhór acu! Bhí sin istigh sa Choille Conmhaíche ‘gus Coille Choncubhair. Chuir na Gaedheil faoi ciad Gall bás san ionnsaí mhaith freisin. Ní bhfuair Gaedheal amháin bás ann agus chuaidh na Gall ar aghaidh go Mhagh Nissi tar éis sin. Tháinig Gaill amach as trasna na tíre do throid in aice dá shluagh Gall in éadan Aedh nan Gall Ó Conchubhair mar bh’ eagla mhór acu mar throid sé ‘n éadan iad gach am. Tháinig siad as tráigh tuaisceart ‘s iarthar Chonnacht agus amach as ceanntair eile do bhris Aedh nan Gall, ach fuair siad ionntas dochreidte mhór san chath! Rinne siad campa nuadh ann. Tar éis sin chuaidh siad go ceannaire mhór acu ‘gus d’iarraidh siad do thosaigh cainnteanna síochána leis Aedh nan Gall. Chuaidh gialla ‘mach as dá thaobh istigh dá champa le linn sos chogaidh beag. Ach, fuair gialla Gall bás san champa Gaedheal agus ní fhios againn cén fáth inniu. Ach, bhí sin cogadh ar ais arís tar éis ann.
Chuaidh Aedh nan Gall Ó Conchubhair ar an ionnsaí mhór tar éis sin agus d’ionnsaigh na Gaedheil orthu le dá n-oíche roimh an chath mhór. Ní bhfuair na Gall codladh suan le linn gach oíche mar chuaidh Aedh nan Gall ar an ionnsaí orthu freisin. D’ionnsaigh na Gaedheil le linn gach oíche ‘gus stad siad bia chun na Gaill freisin. Ní bhfuair bia chun na Gaill mar rinne Aedh nan Gall luíochán agus ruaig orthu acu gach lá ‘s gach oíche. Tháinig Toirdhealbhach Ó Briain – Righ Thuadh Mhumhain – go Connacht do throid in aice le Aedh nan Gall sa chath agus bhí sé ‘g fanacht ar na Gall ar Áth an Chip sa mhaidin na chath mhór ann. Thosaigh an chath nuair shroich sluagh Gaill ar Áth an Chip. Rinne Toirdhealbhach Ó Briain an ionnsaí fola mór in éadan orthu ‘gus bhí sin cath fíochmhar ann. Throid na Gaedheil Thuadh Mhumhain leis fearg mór acu, ‘gus d’iompaigh ceannaire mhór Gall ar Toirdhealbhach Ó Briain le linn an chath agus chuir sé bás go Toirdhealbhach Ó Briain, Righ Thuadh Mhumhain ann. I ndhiaidh sin, d’ionnsaigh na Gaedheil Chonnacht ar na Gaill leis díoltas an-mhór agus rinne siad ár mhór uafasach ar na Gaill ann. Fuair ciad ridire Sasuinn bás san Chath Áth an Chip agus fuair eadar 1,100 go 5,000 Gall eile bás freisin. Bhí sin caithréim an-mhór le na Gaedheil agus d’éirigh na Gaedheal eile ‘mach trasna na Gaedhealtachd tar éis sin! Thosaidh Aedh nan Gall an ionnsaí mhór agus chuaidh na Gallóglaigh (as Innse Gall / nan Eileanan) leis agus bhí sin an ciad cath nuair throid na Gallóglaigh in éadan marcshlua mhór Sasuinn agus bhuaidh na Gallóglaigh orthu. Fuair gach saighdear ‘s ridire marcshlua bás le lámha Gallóglaigh freisin.
Sgrios Aedh nan Gall gach caisleán, dúin agus ráth na Gall trasna na tíre tar éis sin. Chuir sé Caisleán Ros Comáin, Áth Angaile, Sliabh Luga, Cill Cholmáin, Ráthún agus Uamhnach chun dóiteán. D’éirigh Briain Ruadh Ó Briain – Righ nuadh Tuadh Mhumhain – amach in éadan na Gall agus ghabh Caisleán an Chlár é ‘gus chuir sé uimhir mhór na Gaill chun bás. Chuaidh Tomas Ó Raghallaigh -Righ Bhréifne ‘n Oirthear – ar an ionnsaí ‘r na Gall agus fuair sé bás i ndhiaidh cúpla mí. Bh’ éirí amach an-mhór i ndhiaidh Cath Áth an Chip as Tír Chonaill san thuaisceart go Tuadh Mhumhain agus i n-Deas Mhumhain faoi cheannas Clann Súilleabháin agus Clann Carrthaigh ann. Thosaidh na Gaedheil Ghall Ghaedhealaibh ag troid in éadan righ Albainn ann freisin agus d’éirigh na Gaedheil eile san phríomh tíre na h-Albainn amach in éadan righ Albainn go h-áirithe ‘gus fuair misneachd mhor acu ‘s Cath Áth an Chip sa 1270. D’éirigh na Gaedheil Mhanainn amach in éadan na sluagh Sasuinn ann freisin agus thug sgéalta na Cath Áth an Chip spiorad ‘s misneachd orthu ‘gus throid siad leis crógacht mhór ar aghaidh na Gaill ann mar sin. Chuaidh na Gaedheal ar an ionnsaí ‘r aghaidh tar éis Cath Áth an Chip.