Bhí Cath Caisleán Bharraigh ar an 27adh mí Lughnasa sa bhliadhain 1798 agus throid sin eadar na Gaedheil ‘s na Franncaigh ar taobh amháin agus na Gaill nó Sasanaich ar taobh eile. Throid na Gaedheil agus na Franncaigh le saoirse na h-Éireann agus saoirse na Gaedhealtachd amuigh as rialtas agus impireacht Sasuinn.
Thosaidh an chath go luath sa mhaidin nuair tháinig na Gaedheil ‘s na Franncaigh go na cnoiceann os cionn Caisleán Bharraigh. Mháirseáil siad ar an Barr na Gaoithe nó Bearna Gaoithe ‘nn agus chonaic na cótaí dhearga acu thuas na sléibhte taobh amuigh an bhaile. Bhí gunnaí móra láidir acu ‘gus fuair siad san áit cúpla bomaite roimh na Gaedheil ‘s na Franncaigh. Scaoil na Gaill tine gunnaí móra fíochmhar ar na Poblachtaigh ann. Chuaidh na Franncaigh ar an ionnsaí gan mhoill agus rinne na Gaedheil ionnsaí an fíochmhar in éadan ar na gunnaí móra gan tacaigh. Fuair na Franncaigh istigh sa shluagh acu ‘gus thosaidh siad do scaoileadh fíochmhar fola ‘n éadan na Gaill ann. Le linn an t-am sin, rinne na Gaedheil ionnsaí fíochmhar ar na gunnaí mhór agus fuair siad bás san uimhir mór mar sin. Fuair siad bás i dtosaigh na gunnaí móra freisin. Scaoil na Franncaigh tine mhuscaeid ar na Gaill gan mhoill agus chuir siad uimhir mhaith na Gaill bás i gcúpla bomaite. Rinne na Gaedheil ‘s na Franncaigh dhá ionnsaí mhór in éadan ar na Gaill, ach bhriseadh na Gaill na h-ionnsaithe leis na gunnaí mhór acu. Bhí 800 Franncach agus 1,500 Gaedheal san Chéad Sluagh san ionnsaí sa chath. Le linn scaoil na Franncaigh ar na Gaill i ndhiaidh darna n-ionnsaí, chonaic Ginearál Sarrasáin (Sarrazin i bhFraingis) an t-ard thalamh thuas taobh na naimhid, agus bhí bearna faoi tamall na Gaill ann. Rinne na Franncaigh agus na Gaedheil ionnsaí a trí ‘nnsin. Tháinig na cois-shluagh Gall sa chath le linn an t-am agus bhí mílte ‘r mílte siad acu anois. Bhí mílíste Chill Chainnigh, mílíste Longphoirt agus mílíste Midhe ‘n Iarthar ann, agus bhí siad in aice le Chnoc Shióin agus bhí Fíor Ghaedheil istigh san réisimindí siad. Scaoil siad in éadan na Gaedheil agus na Franncaigh ach ní raibh siad sásta le sin. Mháirseáil iad amach as an chath i ndhiaidh leath-uair amháin agus d’iompaigh sluagh eile ‘n éadan ar na Gall agus scaoil siad – na mílístí ‘nn – ar na cótaí dhearga eile le díoltas mór gort.
Le linn an t-am, chuaidh na Franncaigh faoi cheannas Sarrasáin leis cúpla sluagh Gaedheal faoi taobh chlé na Gaill agus rinne Franncaigh eile leis sluagh mór Gaedheal an phríomh ionnsaí a trí ‘n éadan na phríomh sluagh Gall ann leis na gunnaí mór acu. I ndhiaidh fuair 400 Gall bás, tháinig eagla mhór ar na ceannairí ”s na saighdearan Gall, agus d’iompaigh siad thart ‘s theith na Gaill ó láthair an chatha ‘muigh as na Gaedheil agus na Franncaigh. D’fhág ard-cheannairí ‘s gach ceannaire n-oifigeach Gall na cótaí dhearga ‘nn do throid amháin in éadan na Gaedheil ‘s na Franncaigh. Shábháil siad iad féin. Rinne na Gaedheil ‘s Franncaigh ionnsaí mór crógacht ar dá thaobh agus bhuaidh siad caithréim an-mhor i leath-uair ann. Ghabh na Gaedheil sluagh mhór na Gall ar bun Chnoc Shióin agus chuir siad acu chun bás ag troid an-fola san áite. Fuair 1,600 Gall bás faoi tamall agus ar bun Chnoc Shióin agus fuair siad bás le lámha Fíor Gaedheil freisin. Fuair faoi 2,000 Gall bás le t-am sin, agus fuair siad bás taobh amuigh an bhaile freisin.
Chuaidh na phríomh sluagh na Franncaigh faoi cheannas Ceannfort Sarrasáin ar an ionnsaí campa mór míleata nan Gall i gCaisleán Bharraigh. Nuair a fuair ceannairí ‘s ceannasaíocht Gall nuacht faoi na Franncaigh ar an ionnsaí láidir chucu, fuair capaill leo acu ‘gus theith siad amach as an chatha lena n-anam. Tháinig na Franncaigh agus na Gaedheil ar aghaidh in éadan na Gaill istigh amháin sa bhaile ar dhá thaobh anois, agus bhí ‘n chath fola ‘nn anois go h-áirithe. Ghabh na Gaedheil Franncaigh gunnaí móra ‘s na Gaill bás faoi Chnoc Shióin agus chuir na Franncaigh iad chun obair in éadan na Gall sa chath. Scaoil iad ar na sluagh Gall eile ‘stigh Caisleán Bharraigh agus rinne siad ár fola mór i ndhiaidh sin! Throid ‘s scaoil siad tine mór uafasach ar na Gaill leis na gunnaí móra ‘gus na muscaeid acu i gCaisleán Bharraigh agus fuair céadta ‘r mílte siad bás mar sin. Ghabh na Gaedheil Franncaigh an bhaile Caisleán Bharraigh i ndhiaidh cúpla uair. D’iompaigh na mílístí ‘s Cill Chainnigh, Midhe ‘n Iarthar agus Longphoirt in éadan arm sluagh Gall anois agus rinne siad ár fola mór eile le sin mar ní fhaca na Sasanaich sin agus bhí sin ionntas uafasach acu freisin. Theith na Gaill eile sa bhaile go Tuaim, go Gaillimh, go Sligeach agus go h-Áth Luain lena n-anam. Fuair 6,000 Gall bás sa Chath Caisleán Bharraigh agus bhí sin caithréim ‘s mó ‘n éadan na Gall sa Chiad Cogadh na Phoblachta ‘gus bhí sin an sgéal eadar ó 1745 nó 1777 go 1866 freisin.
D’éirigh na Gaedheil Chonnacht amach in éadan na Gaill san éirí amach ollmhór ar an 28adh Lughnasa 1798, nuair d’fhoghlaim siad faoi caithréim mhór i gCath Caisleán Bharraigh, agus chuir siad céadta ‘s mílte na Gall chun bás trasna Connacht go h-áirithe ‘gus chuir siad na Gall amuigh as Connacht i ndhiaidh sin. Tháinig mílte ‘s mílte n-óglaigh nua chun na Franncaigh agus na Fíor Gaedheil i gCaisleán Bharraigh tar éis caithréim mór. Tháinig agus chuaidh na saighdeara mílíste Chill Chainnigh, Midhe ‘n Iarthar agus Longphoirt istigh san arm nuadh freisin agus bhí Cath Caisleán Bharraigh caithréim an-dochreidte fá choinne na Gaedheal go bráth ar fad.