D’ionnsaigh agus d’ionnradh na Gaill a dhéanamh ar istigh go Connacht cúpla seachtain i ndhiaidh Cath Bhéal Átha na Muc (8adh Meán Fómhair 1798) nuair a fuair na Gaedheil ‘s na Franncaigh bhriseadh taobh Laighean na t-Sionainn. Bha siad ar an mháirseáil go Baile Átha Cliath annsin.
Tháinig agus d’ionnsaigh na Gaill go Saor Chonnacht leis 100,000 saighdear acu, ‘gus chuir iad gach baile, gach sraidbhailte, gach feirm, gach eaglais agus gach áras eile chun dóiteán le linn an ionnradh mhóir. Tháinig siad go Cill Ala ‘r an 21adh Meán Fómhair 1798, agus bha 3,000 saighdear acu leo ‘nn. Chuaidh na Gaill ar an ionnsaigh ar Cill Ala ‘s trí (3) taobh in éadan na Gaedheil agus in éadan an bhaile freisin. Bh’ eadar 900 go 4,000 Gaedheal ann ar an 21adh go 22adh Meán Fómhair faoi Cill Ala, ‘gus throid siad leis pící, claidhimh, ach leis muscaeid cuid is mó. Throid iad as na gcnoiceann áitiúil ‘s na gclaí choiche dúthchais ann freisin, mar bhí siad go h-ionntach mar bhí na Gaedheil cath chosanta ‘nn.
Chuaidh na sluaighe Gall ar an ionnsaigh in éadan na Gaedheil ‘s na Franncaigh sa mhadainn ar an 21adh Meán Fómhair agus bhí sin ag cur fearthainne ‘nnsin, ach throid na Gaedheil in éadan an ionnsaigh Gall agus tháinig iad as trí cheanntar leis crógacht an-mhaith. Bhí ‘n chath an fhíochmhar agus an-fola ‘s rinne na Gaill ionnsaigh fada in éadan na Gaedheil. Bhuaidh na Gaedheil ‘s na Franncaigh an chath le mean lae, ‘gus chuaidh na Sasanaich ar aghaidh san ionnsaigh le linn an lae mar ba fuath an-mhor leo chun nan Gaedheil ‘s na Franncaigh freisin. Chuir na Gaedheil bás mór acu leis scaoileadh láidir agus fuair 700 Gall bás i gcath seo ‘s eadar 21adh go 22adh Meán Fómhair. Rith ‘s theith na Gaill amuigh as an cheanntar tar éis sin.
D’fhill nan Gaill ar ais arís ar an 23adh Meán Fómhair, agus bhí 30,000 saighdear acu san am sin. D’iarr iad do bhris agus do ghabh baile Cill Ala mar bhí sin saor baile deireannach na Gaedheal ‘s nan Gaedhealtachd. Bhí 7,000 Gaedheal ann sa cheanntar anois mar tháinig faoi 3,000 óglach nua go Cill Ala san oidhche 22adh go 23adh Meán Fómhair.
Thosaidh na Gaill an chath ar ais arís go luath sa mhadainn ar 23adh Meán Fómhair agus bhí sin an-fíochmhar. Thosaidh na gunnaí móra sgaoileadh ró-uafasach ar na Gaedheil agus an cheanntar, agus le linn an ionnsaigh sin, chuaidh na marc-shluagh Gall ar an ionnsaigh in éadan na bhaile ‘s in éadan cois-saighdearan Gaedheal ann. Tháinig na cois-saighdearan Gall i ndhiaidh an marc-shluagh. Throid na Gaedheil ‘s na Franncaigh leis crógacht dochreidte ‘rís agus chuir iad mílte ‘s mílte Gall bás le linn an chath. Bhí cath an-mhór ‘s an-fola faoi n-eadar Ros Eirc agus Mainistir na Maighne go h-áirithe ‘ríst agus bhí sin ró-fhola ‘nn. Fuair eadar 600 go 700 Gaedheal bás ann, agus throid na Gaill leis gunnaí móra ‘nn go h-áirithe. Bhris marc-shluagh Gall na h-óglaigh sa chath ann agus fuair iad istigh go Cill Ala ‘gus chuir siad eadar 600 go 2,500 eile bás ann freisin. Chuir na Gaill an bhaile chun dóiteán agus throid na Gaedheil ar aghaidh in éadan iad leis díoltas gort acu freisin. Bhí ‘n chath ar aghaidh chun sa mhadainn 24adh Meán Fómhair 1798 agus fuair 3,000 Gall bás agus fuair eadar 4,000 go 5,000 Gaedheal bás freisin.
Ach, ní raibh sin deireadh an cogadh! Thosaidh na Gaedheil an threall-chogadh in éadan na Gaill i ndhiaidh Cath Chill Ala, ‘gus bhí sin cogadh an-fada suas go dtí 1808 agus ar aghaidh go 1838.