Blàr Allt Éireann
Air 9mh Céitean 1645, bhuaidh na Gaedheil caithream dochreidsinn an-mhor an aghaidh air nan Gaill air Allt Éireann air Inbhir Narann. Rinn Arm nan Gaedheal campa ‘nn air 7mh Céitean no 8mh Céitean 1645. Bha na Gaedheil faoi ceannard Alasdair Mac Colla, Maghnus Ó Catháin agus Seumas Gruimeach nan Montròs. Bh’ eadar 1,400 gu 1,750 saighdear san Arm nan Gaedheal ré cath annseo, ‘gus bh’ eadar 4,000 gu 6,000 saighdear san arm nan Gaill.
Tháinig na Gaill a-muigh as Inbhir Nis san oidhche 8mh gu 9mh Céitean 1645 agus chuaidh ead chun gu campa nan Gaedheal. Bha na Gaill faoi ceannard Eathan h-Urraidh, agus dh’iarruidh e do bhris agus do sgrios air nan Gaedheal san ionnsaigh rúnda mar dh’fhoghluim e faoi campa Gaedhealach air Allt Éireann taobh a-muigh as nam baile seo. Bha sin 15 míle san ám sin, eadar Inbhir Nis gu h-Allt Éireann.
Dh’ionnsaigh sluagh nan Gaill as an iar-dheas an aghaidh air campa nan Gaedheal. Bha ‘n aimsir an-fhliuch san oidhche roimhe sin, agus chualaidh na Gaedheil an bragadaich a-muigh as gunnaithe Gall. Bha sin sa mhadainn gu luath na 9mh Céitean 1645 annsin. Rith sluagh beag Gaedhealach chun gu Alasdair leis nuachd ionnsaigh Gallda. Chruinnich Alasdair eadar trì ciad (300) gu ceathair ciad (400) saighdear aige, ‘gus chuaidh ead a-muigh as na baile gu gasta. Bha na talamh mónaidh ‘s garbh ann, agus phlean ead do chur stad chun nan Gaill ann. Shabaid ead – na Gaedheil – leis claidheamh, sgian, pìc agus gunna ‘gus chuir ead comhaireachd dochreidsinn an aghaidh nan Gaill gun teagamh. Chuir ead stad nan ionnsaigh le ceathair mìle (4,000) gu cóig mìle (5,000) Gall agus shabaid ead amháin sa chath sin annseo.
Ré cath taobh a-muigh nam baile, chruinnich Seumas Gruimeach ‘s Maghnus Ó Catháin do chur na rèisimeidean le chéile do shabaid an aghaidh nan Gaill. Bha saighdearan leis Alasdair ann le h-aghaidh uairean fada ‘sabaid ‘s ‘comhaireachd an aghaidh ionnsaigh Gallda. Rinn Alasdair dhá no trì ionnsaigh dochreidsinn air nan Gaill, agus bh’ ead shuas an aghaidh dhá rèisimeid Gallda ré n-ionnsaigh a trì. Chuir Alasdair dhá ciad ‘s dá fhichead sa deich (250) Gall bàs do fhéin amhain ré ‘shabaid annseo gun teagamh, mar bha saighdear dochreidsinn e fhein cuideachd. Ach gu h-obann, tháinig ciad (100) marc-shluagh Gaedhealach as Clann Gordan air taobh chlé nan Alasdair agus chuir ead briseadh ‘s bàs an aghaidh air marc-shluagh Gallda ‘nn. Ré ‘n àm sin air taobh dheas na Gaedheil, rinn marc-shluagh eile na Clann Gordan ionnsaigh mór an aghaidh nan Gaill, agus chuir ead ciadta ‘s ciadta marc-shluagh ‘s cois-shaighdear Ghall bàs ann cuideachd.
As déidh fhuair na marc-shluagh Gallda bristeadh ‘s bàs, fhuair Arm nan Gaedheal mun cuairt timeall na cois-shaighdearan Gallda. Bha na Gaedheil air gach aon taobh agus fhuair na Gaill uile-thimcheall le na Gaedheal. Dh’fhill marc-shluagh Clann Gordan gu cath seo ‘gus rinn na Gaedheil àr casgair an aghaidh nan Gaill, agus bha sin air aghaidh le latha fada ‘nn. Fhuair eadar trì mhìle (3,000) gu ceathair mhìle (4,000) Gall bàs ann as déidh sin gun teagamh. Fhuair eadar cóig mìle (5,000) gu cóig mìle ‘s ochd ciad (5,800) Ghall bàs ré cath annseo cuideachd gun teagamh. Bha na cuirp sluagh-uimhear nan Gaill bàs an áite le fichead sa trì (23) cilemeatair faoi tamall ann.
Bha Blàr Allt Éireann caithream dochreidsinn nan Gaedheal gun teagamh, agus chuir sin eagal a-mhor a-staigh na Gaill air ais a-rithist cuideachd. Agus shábháil Alasdair Mac Colla na h-Arm agus an cogadh sin ré ‘n chath gun teagamh.