Blàr Inbher Lochaidh
Cath Inbhir Lochaidh
Chruinnich Mac Cailean Mór sluagh mór nuadh aige eadar Loch Linnhe ‘s Loch Eil le taobh le Baile Màiri ‘gus bh’ ead air an bhun talmhainn san àm sin. Rinn Arm nan Gaedheal turas caismeachd do-chreidsinn faoi tamall agus eadar na sléibhe garbh ann. Chuaidh ead gu Gleann Tarbh ‘s gu Gleann Ruaidh as déidh sin. Chuaidh ead thairis na sléibhe ‘nn, agus tháinig ead a-mach os cionn Inbhir Lochaidh.
Ré n-oidhche roimhe cath mór, rinn Arm nan Gaedheal campa shaus air an taobh Beinn Neibhis, agus chunnaig ead air leidean (teine campa) sluagh Gallda faoi ceannard Mac Cailean Mór. Ré turas nan Gaedheil gu cath mór air Inbhir Lochaidh, chuir Mac Colla ‘s Montròs saighdearan beachdadair gu tosaich príomh shluagh do chur eagal agus sgeulta mícheart chun na Gaill. Agus bha sin do-chreidsinn cuideachd gun teagamh.
Ach, sa mhadainn 2mh Gearran 1645, nuair a chruinnich nan Gaill le chéile roimhe cath mór, chualaidh agus chunnaic ead Arm nan Gaedheal shuas air na sléibh’ os cionn ead fhein. Chualaidh ead na píobaire le nan Gaedheal ann gu h-áiridh gun teagamh. Roimhe cath mór, fhuair saighdearan Gaedhealach Beannachd Naomhtha mór as na sagairt leo. Thosaidh ead do’n abair urnaighe chun gu Pádraig, Bríghde ‘s Colmcille roimhe cath mhór. As déidh sin, chuaidh ead air an cath-ionnsaigh.
Ré Cath Inbhir Lochaidh, bha Maghnus Ó Catháin air ceannard taobh clì leis saighdearan Ultach, Laigheannach, Connachtach ‘s Mumhannach aige. Bh’ Alasdair Mac Colla air an thaobh deas leis saighdearan Dál Riada aige. Bha Gaedheal Éireannach air dhá thaobh agus bha saighdearan Gaedheal áite lár an airm. A-staigh lár Arm nan Gaedheal, bha saighdearan Loch Abar, Apainn, Ath Fhódhla, nan Eileanan agus ceanntair eile ‘nn cuideachd.
Thosaidh sluaighe n-Éireannach an chath sin nuair a dh’ionnsaigh ead an aghaidh nan Gaill as dhá thaobh. Rith ead shuas gu nan Gaill air dhá taobh sluagh Mac Cailean Mór agus sgaoileadh ead teine-ghunna nas mhor a-staigh air nan Gaill, agus rith ead orthu ‘s déidh sin leis claidhimh ‘s sgian. Chuir na Gaedheil Éireannach mìltean air mìltean Gall chun gu bàs san àm sin agus bha sin an-fhuilteach gun teagamh.
As déidh sin, thosaidh saighdearan faoi ceannard Seumas Gruimeach na Montròs an ionnsaigh an aghaidh an lár shluagh Clann Caimbeul. Chuaidh ead shíos air Clann Caimbeul agus sgaoileadh ead teine-ghunna orthu cuideachd. As déidh sin dh’ionnsaigh ead leis claidheamh ‘s sgian air Clann Caimbeul gun mholl, agus bhristeadh ead orthu aca leis dìoghaltas an-mhor. Chuir na Gaedheil gach aon Gall agus Caimbeullach gu bàs ré cath mór. Chuaidh ‘s ruaigeadh ead an aghaidh nan Gaill ‘ na Caimbeullaich le h-ochd (8) no naoi (9) mìle ‘gus fhuair eadar 8,000 gu 9,000 Gall ‘s Caimbeullach chun gu bàs ré cath mór le chéile. Léim na Caimbeullaich shíos gu n-Abhainn Lochaidh agus fhuair sluagh an-mhor bàs mar bha uisge an-fhuar ann.
Ré cath mór, ghabhail sluagh Éireannaich na gùintean mhóra Gallda ‘gus dh’iompaigh ead faoi thart air nan Gaill agus chuir ead sluaighe móra chun gu bàs ann cuideachd. Agus bha sluagh eile na Gaedheal shuas gu Caisteal Inbhir Lochaidh ré cath agus chuir ead faoi 1,000 Caimbeullach gu bàs ann cuideachd gun mholl agus gun teagamh.
Ach, cha robh Mac Cailean Mór aig sabaid sa chath sin mar bha e a-muigh air an fharraige air birlinn aige. Fhuair é radharc mhath nan cath gun teagamh agus cha robh e ‘sabaid ann agus ‘s mór an truagh sin. Bha ceannaire Clann Camshrón leis agus dhubhairt e – Eóghann Camshrón – foirghill-facail an aghaidh Clann Caimbeul ré latha sin, ach char chreid Mac Cailean Mór sin mar chreid e ba cheart bhuaidh ead caithream mór an aghaidh Arm nan Gaedheal san latha sin agus cha robh e fhein gun teagamh faoi sin.
Dh’éalaigh Mac Cailean Mór a-muigh as an áir seo ‘gus ghabháil Alasdair Mac Colla ciomaich-cogaidh Clann Caimbeul agus chuir e fear amháin ead chun bàs agus bha sin Donnchadh Caimbeul nan Achadh nam Breac. Agus chuir Alasdair e chun gu bàs mar bha naimhead mór nan Gaedheal e ‘gus chaidh Donnchadh do chur Alasdair chun gu bàs in Éireann sa 1642.
Bha Cath Inbhir Lochaidh caithream do-chreidsinn an-mhor le na Gaedheal gun teagamh agus chaidh ead sa chath leis 1,500 saighdear aca ‘gus shabhaid ead an aghaidh eadar 8,000 gu 9,100 Gall ‘s Caimbeullach ann cuideachd. Fhuair eadar a h-aon (1) no ceathrar (4) Gaedheal bàs ré cath seo ‘gus fhuair eadar 8,000 gu 9,000 Gall bàs gun teagamh. D’fhuair faoi dhá scór ‘s a deich faoin chéad (50%) Clann Caimbeul bàs ré cath seo cuideachd.