Cath Cheathrú Chinnéide / Luíochán Cheathrú Chinnéide (1921)
Throid agus bhuaidh na Gaedheil an chaithréim mhór i gConndae Mhaigh Eo ar an 2adh lá mí Mheitheamh sa bhliadhain 1921 san áit Ceathrú Chinnéide san Iarthar Chonnacht agus san Iar-dheisceart Mhaigh Eo. Bhí sin díoltas mar ruaigeanna ‘gus na sceimhlitheoireacht na Dúchrónaigh sa cheanntar sin as mí Aibreán sa bhliadhain 1920. Bha na Colún Reatha ar an rith amach as na Dúchrónaigh agus na Gaill eile le cúpla mí ‘nois agus chuir na Dúchrónaigh na bhailí ‘gus na tithe chun tine nó chun dóiteán mar ní raibh siad anonn do ghabh na Colún Reatha. Dhúnmharaigh siad duine neamhchiontach áitiúil leis cruálacht mhór uafasach. Ach beadh na Gaedheal díoltas an-mhaith agus an-mhór ar na Gaill ar an 2adh lá mí Mheitheamh sa bhliadhain 1921.
Bha Mícheál Mac Giolla Ruaidh an cheannfort na h-Óglaigh Mhaigh Eo san am sin agus bha fearg mhór aige mar na Dúchrónaigh. Fuair sé nuacht faoi na Dúchrónaigh faoi tamall agus chruinnigh é na Gaedheil le chéile sa trí sluagh ann. Nuair a d’fhan na Gaedheil le na Gaill, tháinig nuacht eile chun Mícheál Mac Giolla Ruaidh agus d’fhoghlaim é bhí na Dúchrónaigh ag ól sa theach tábhairne cúpla míle thuas an bhóthar. D’fhan na Gaedheil le na Gaill le cúpla uair eile nuair a tháinig na Gaill thíos an bhóthar istigh sa dhá trucail le taobh an bhóthar. Thosaidh na chath ar an dó dhéag a chlog ar an lae nuair d’oscailte na Gaedheil tine beo fíochmhar ar na Gaill leis raidhfilí leo acu. Bha sin ionntas mhór uafasach le na Gaill agus chuir na Gaedheil na fir trucail chun bás agus chuir iad na meaisínghunnadóirí chun bás mharú fosta i ndhiaidh sin. Rith sluagh Gall eile chun taigh amháin in aice na luíochán agus bha eagla ollmhór acu fosta. Bhris iad thíos doras an taigh agus d’ionnsaigh iad in éadan na duine neamhchiontach ann. Ghabh na Gaedheil dhá meaisínghunna ‘gus chuir siad chun troid in éadan na Dúchrónaigh amuigh agus istigh an taigh. Bhuaidh na Gaedheil an chath i ndhiaidh trí nó ceathair uair mar throid na Gaill in éadan na Gaedheil leis gort mhór. Fuair siad uimhir mhaith bás orthu mar nuair a bhí siad ag troid leis gránáid agus chuaidh siad amach eadarthu leis díoltas Dé.
I ndhiaidh sin thosaidh na Gaedheil an t-ionnsaí in éadan na Gaill istigh sa taigh bheag agus bhuaidh iad an throid sin ann fosta gan mhoill. Tháinig na Gaill amach as an thigh agus ghéill siad chun na Gaedheil gan mhoill fosta. Chuir na Gaedheil na dhá trucail chun dóiteán agus d’ealaigh siad amuigh thuas na sléibhte ar ais aríst. Bhí sin caithréim mhór le na Gaedheil Mhaigh Eo san Chogadh na n-Dúchrónaigh eadar blianta 1920 go 1922. Fuair naoi (9) Gall bás agus fuair sé Gall dhéag bhriste ann fosta.