Cath nan Athphort (2mh Iuchar 1645)

Bha cath mór fola idir nan Gàidheil agus nan Gaill san Àfard ann an Obar ‘Eathain air an mhios Iuchar. Agus bha sin cath fola ‘s garg ann cuideachd. Bh’ Arm nan Gàidheal fo cheannard Seumas Gruimeach nan Montròs mar chaidh Alasdair Mac Colla gu Gàidhealtachd an iar do chruinnich saighdearan ’s òglaich ùr ri chéile orson an cogadh san àm sin.

Thòisich an chath dar thàinig nan Gàidheal shìos as an ard thalamh gu h-Abhainn Dheathain san sluagh mhór agus dh’fhan aid air nan ionnsaigh mhòr nan Gaill ann.

Thàinig marc-shluagh Gallda thairis an t-abhainn agus thàinig marc-shluagh nan Gàidheal a-mach agus bha chath gearr fola ’s bheag ann. Chaidh cois-shluagh Gàidheal chun san chath, agus chuir Arm nan Gàidheal nan Gaill thairis na h-abhainn air ais a-rithist. Ri linn san àm sin, thàinig arm nan Gall orson gach uile rèisimind thairis an t-abhainn san uimhir an-mhòr. Chuir cois-shluagh nan Gàidheal teine sgaoileadh gunnaichean an-mhor ortha mar sin, agus dh’ionnsaigh siad air nan Gaill leis garg an-mhor a-nis agus bh’ an còmhlann fola ’n-mhòr a-nis mar chaidh nan Gàidheil leis claidhimh ‘s pìcean-cathan.

Bha cath aig sabaid orson ceathar no còig uair san àm sin agus bhuaidh Arm nan Gàidheal an chath mar bha na Gaill ghlac le n-Abhainn Dheathain agus chaidh idir 2,000 gu 4,000 Gall bàs ann cuideachd mar sin.

Fhuair ciadan Gàidheal bàs san chath annseo cuideachd. Och, bha sin buadh an-mhor eile orson nan Gàidheal cuideachd.