Ceathramh Cogadh na Seumasaich (1719 gu 1726)
Thoisich Ceathramh Cogadh na Seumasaich san Albainn an Iar air an 13mh Geiblean 1719. Tháinig sluagh Gaedheal ’s Spàinnteach gu Caisteal Eilean Donnain air tráigh Albainn an Iar san àm sin. Bha Gaedheil Éireann, Gaedheil Mhanainn, Gaedheil Albainn ’s saighdearan Gaedheal Gailíse ’nn cuideachd. Fhuair ’s tháinig na Gaedheil ann le chéile do shabaid le saorsa ’n aghaidh nan Gaill gun mhall.
Thoisich ead an ar a-mach an aghaidh nan Gaill ann gun mhall, agus bha cogadh sin thairis na h-Albainn eadar 1719 gu 1726 gun bhris ann. Ás déidh chuir ead gunnaithe san chaistil, chuaidh na Gaedheil shuas le taobh le Loch Dubhthaich, agus chuir ead saighdearan eile ’nn cuideachd. Ghabháil ead talamh an-mhor aca ‘gus bhuaidh Arm nan Gaedheal an aghaidh na Gaill cuid ’s mó thairis Albainn an Iar annseo. Ghabháil na Gaedheil caisteal ’s caisteal ’s dún ’s ráth gun stad agus bha sin dochreidsinn. Ghabháil Arm nan Gaedheal tráigh Loch Loing, Loch Aillse ’s Loch Dubhthaich cuideachd agus chuir ead dúin ann do stad nan Gaill.
Rinn Arm nan Gaedheal caismich fada thairis na tíre chun gu Gleann Seile mar dh’iarruidh ead do shabaid an aghaidh na sluagh an-mhor na Gaillidh ann. Bha sluagh beag Arm nan Gaedheal agus bha fhios aca sin gun teagamh. Bha 650 gu 1,000 saighdear san Arm nan Gaedheal agus bha 27,000 saighdear san shluagh Gall cuideachd. Rinn ead plean do shabaid agus do bhriste na Gaill ann agus shabaid ead Cath Ghleann Seile ’nn air an 10mh Òg-mhìos 1719 agus fhuair ead bhriste ’nn ás déidh 13 gu 14 uair sa chath. Bha saighdearan as gach aon ceanntar nan Gaedhealtachd ann aig sabaid an aghaidh Sasuinn le son saorsa nan Gaedheal agus fhuair ead bhriste ’nn agus ’s mór an truagh sin.
Ás déidh an chath seo, sheol cabhlach Gall shuas Loch Dubhthaich agus rinn dhá sgór ’s a deich (30) saighdear Gailíse ’s Spàinnteach sabaid-sheas ann a-staigh sa chaisteal beag sa lár an loch. Dh’fhan na saighdearan ann gu ruige tháinig na Gaill in aice ’n chaistil. Agus ás déidh sin, chuir ead spreadhadh-boma mór ann agus chuir ead cuid ’s mó na Gaill gu bàs san àm sin. Bha sin caithream an-mhor le na Gaedheal gun teagamh.
Rinn Arm nan Gaedheal caismich chun gu h-Albainn an Thuaidh – Ros – do sheas an aghaidh na Gaill amháin. Bh’ ead faoi ceannard Clann Mhic Raith ’s Clann Mhic Coinnich gu h-áiridh ann agus chuir ead comhaireachd an aghaidh Sasuinn le bliadhnaichean an-fhada gun stad eadar 1719 gu 1726. Bhuaidh ead an aghaidh na Gaill san Ros sa 1721 air Blàr Ghleann Afraig agus a-rithist air Blàr Choille Bhan sa bhliadhain sin cuideachd. Bhuaidh Arm nan Gaedheal dá chath ann agus chuir ead na saighdearan dearg chun gu bhriste ’s bàs sa dhá chath, agus bha sin dochreidsinn gun teagamh. Bha 1721 bliadhain gu h-an mhath le Gaedheil a’ Thuaidh mar sin!
Fhuair Raibeart Ruadh Mac Griogair ghabháil le na Gaill (saighdearan Eilbhiseach) sa bhaile sa bhliadhain 1725, agus rinn e síochaint le Sasuinn agus rinn e sin mar bha tinneas air agus cha robh anonn e do shabaid ann. Chuaidh na Gaedheil a’ Thuaidh air aghaidh leis an threall-chogadh gu ruige 1726 nuair a dh’fill Uilleam Dubh Mac Coinnich abhaile ’s an Fhraing agus chuir stad e gu cogadh ann. Cha robh bhuaidh na Gaill an aghaidh na Gaedheil a’ Thuaidh le linn Ceathramh Cogadh na Seumasaich eadar 1719 gu 1726. Bha leath na tíre faoi ceannard nan sluagh beag nan Gaedheal ás déidh Cath Ghleann Seile gun stad eadar 1719 no 1720 gu 1726 cuideachd, agus tha sin dochreidsinn agus gu h-ionntach deas mhath gun teagamh.