13mh Dùbhlachd 1644 gu 25mh Faoilleach 1645
As déidh bhuaidh ead dhá caithream an-mhor an aghaidh nan Gaill, dh’iarr Arm nan Gaedheal do’n mháirseáil a-staigh gu h-Arra Gháidheal mar dh’iarr ead dìoghaltas an-mhor air Clann Caimbeul agus air na cairdean Clann Caimbeul cuideachd.
Chruinnich na Fíor Ghaedheil le chéile san Blàr Ath Fhodhla sa Samhainn 1644 agus bha chruinniu mór ann air an 27mh Samhainn faoi do’n ‘ionnradh gu h-Arra Gháidheal do bhriste Clann Caimbeul agus nan Gaill ann. Bha Montròs an aghaidh an t-ionnradh air Arra Gháidheal mar bha tráigh ann briste ‘gus garbh ann. Ach, dh’iarr Alasdair Mac Colla fá nan ionnradh gu h-Arra Gháidheal do’n bhristeadh Clann Caimbeul agus do ghabháil ‘s do bhuaidh seann fhearainn Clann Dómhnaill chun gu Clann Eóin Mhóir ‘s na Dómhnallaich air ais a-rithist gun mhall. Bhuaidh Alasdair Mac Colla ‘s taoisich Clann Raghnaill an chainnt le h-aghaidh cogadh an aghaidh Arra Gháidheal agus thosaidh nó chuaidh Arm nan Gaedheal ‘máirseáil gu gasta ‘s Pheart an Ear gun mhall air an deireannach Samhainn 1644.
Fhuair Arm nan Gaedheal faoi tamall Druim Albainn gun doirbheachd agus dh’ionnraidh ead a-staigh gu h-Arra Gháidheal ás déidh sin gun mhall. Bha sin do-chreidsinn gun teagamh! Char chreid Clann Caimbeul nuair a fhuair Arm nan Gaedheal taobh eile na Druim Albainn gun sabaid agus gun aimsear cruadh, agus tháinig eagal an-mhor aca mar sin. Chuaidh Arm nan Gaedheal thairis Arra Gháidheal san trì sluagh agus chuaidh ead thairis an cheanntar seo san trì rathad eile cuideachd. Bha Ciad Sluagh faoi ceannard Alasdair Mac Colla ‘s bha Darna Sluagh faoi ceannard Clann Raghnaill agus bha Treasamh Sluagh faoi cheannas Montròs.
Thosaidh Arm nan Gaedheal an ionnradh gu h-Arra Gháidheal leis ruaig mór gu dìreach Strath Tatha ‘gus chuaidh ead sa trì sluagh as déidh fhuair ead gu Loch Tatha ‘s air aghaidh gu Loch Abair. Chuaidh sluagh Montròs shuas gu Gleann Dochard nuair a fhuair ghlac Darna Sluagh 1,000 mart as chairdean Clann Caimbeul ann le linn cúpla ruaig. Bha Treasamh Sluagh ‘ruaig ‘s ‘cuir tighean gu teine eadar Loch Tatha gu Cill Mhàrtann agus faoi ceanntar Ghlasraidh. Chuaidh sluagh amhain a-mach as A’ Chrìon Làraich gu Loch Laomainn agus air aghaidh gu Loch Fìne ‘gus chuir ead gach aon tigh, baile ‘gus foirgneamh chun gu teine gun teagamh agus gun eagal. Chuaidh sluagh eile chun gu Loch Obha ‘gus air aghaidh an aghaidh gu Inbhir Aora nuair a chuir ead an bhaile chun gu teine. Rith Gilleasbuig Gruamach Mac Cailein Mór – taoisich Clann Caimbeul – a-muigh as Inbhir Aora san long mór aige cuideachd.
Chuir Arm nan Gaedheal eadar 895 gu 960 fear óg agus óglach na Clann Caimbeul leis dìoghaltas an-mhor mar bha fuath leo Clann Caimbeul mar bh’ ead air taobh riaghaltas Gaill gach aon am agus bh’ ead an aghaidh Gaedheil eile cuideachd. Dh’iarr Arm nan Gaedheal do chuir eagal an-mhor aca ‘gus do bhrist’ ead gu brách air fad gun teagamh. Tháinig gach aon clann chun gu na Fíor Gaedheal ré ruaig ‘s ionnradh an-mhor gu h-Arra Gháidheal mar dh’iarr ead dìoghaltas an aghaidh air Clann Caimbeul agus fhuair ead sin. Dhubhairt na sagairt agus chuir Arm nan Gaedheal an Aifreann a-staigh lár Inbhir Aora ‘s déidh rith Mac Cailean Mór a-muigh gu muir don éalaich as nan Gaedheal ré ‘n ionnradh. Dh’ealaich shíos Loch Fìne air long e fhéin, mar bh’ eagal an-mhor aige le na Fíor Gaedheal agus Clann Dómhnaill gu h-áiridh.
Bhriseadh Arm nan Gaedheal air Mac Cailean Mór gu brách air fad as déidh sin gun teagamh agus bha sin do-chreidsinn. Fhuair clainn’ Arra Gháidheal saorsa ‘s Clann Caimbeul agus bha sin gu h-ionntach math cuideachd.