Iain a’ Sgalpach

Bha saighdear air taobh nan Gaill a Iain Caimbeul no Iain a’ Sgalpach mar rugadh ‘s togadh e air Sgalpaigh no Sgalpaigh na Hearadh. Chaidh Iain Caimbeul thairs nan tonn gu Gleann Gàidheal san Caraliana Tuath mu’n eadar 1760an no 1770an b’fheudar, agus fhuair e ghabhail airson sluagh nan Gaill mar bha e ‘s nan Eileanan, agus bha fhios ceannardan Gàidheal nan Eileanan san Caraliana Tuath aca – Dòmhnall Dòmhnullach, Dòmhnull Mac Leòid agus Ailean Dòmhnullach – an àite a dh’fhan Iain a’ Sgalpaigh agus na h-Eileanaich eile ‘beò san aimsear sin. Fhuair e rug shuas san Ar A-mach na Dòmhnullaich no Ar A-mach Féill Bhrìghde (1mh Gearran gu 27mh Gearran 1776) agus chaidh e leis na Triúir Dòmhnullach ri linn mairseail fhada thairs Gleann Gàidheal agus bha Iain a’ Sgalpaigh ann ri linn Cath Drochaid Mhór no Blàr Drochaid Bhriste san Caraliana Tuath.

Chaidh nan Gàidheil as Eilein a’ Tuath chun air taobh nan Gaill mar thánaig ead mhall gu Caraliana Tuath, agus thánaig móran sluaghan aca gu ‘n cúige seo eadar 1768 gu 1773 no 1774. Bh’ eagal an-mhor aca mar fhuair ead bhristeamh ‘s bhristeamh air làmh nan Gaill air dachaigh, agus char iarraidh ead bristeamh ùr-nuadh aca ‘nis thairs nan tonn san Dùthaich nan Craobh mìltean ‘s mìltean mìle a-muigh as dachaigh dhùthchas.

Ri linn an mhairseail fhada chun an tráigh Caraliana do cheangail ri chéile leis sluagh mór nan Gaill, chaidh na Fíor Gàidheil air an ionnsaigh an aghaidh na Sluagh Dòmhnullach gun mhall. Bha 9,000 saighdear air dhà Sluagh Mìlteach Caraliana Tuath, agus bh’ eadar 850 gu 1,300 saighdear air Sluagh Dà Dòmhnallach.

Nuair a thosaidh an cath a-mach sa mhadainn 27mh Gearran 1776, chaidh Iain a’ Sgalpach chun an chath leis misneachd mhór aige. Bh’ e ceannard no caiptean sluagh bhige nuair a dh’ionnsaigh ead thairs nan Drochaid Bhriste chun lìntean Aimearaga ‘fannachd air taobh eile nan abhainn. Bha claidheamh mór mhath air Iain a’ Sgalpach no Iain Sgalpach. Bha fear misneachd dochreidsinn e fhé ‘nn gun teagamh, agus fhuair e thairs an drochaid bhriste leis claidheamh a-staigh do làmh. Ach chuir na Fíor Gàidheil air taobh Aimearaga ‘sabaid san Sluagh Caraliana teine beò gharbh chuige air Iain a’ Sgalpach gun mhall, agus dhéan ead sin a-rithist ‘s a-rithist ‘s a-rithist chun gu a fhuair e bàis ann san chath. Chuir ead fichead ‘s ceathar ball-philear musgaide ‘staigh an chorp Iain a’ Sgalpach, ach dubhairt daoin’ eile fhuair eadar dhà fhichead a’ deich (50) gu ceathar fhichead (80) ball-philear musgaide sa chorp aige ri linn an cath. Thuit do chorp a-staigh an abhainn as dheidh sin agus chaidh e shìos san uisge mar nam ball-pilearan cuideachd gun teagamh.

Bha saighdear dochreidsinn ‘s misneachd a robh Iain a’ Sgalpach, ach chaidh e chun air taobh nan Gaill agus bha e mì-cheart do dheun sin! Ach bha e fear misneachd gun teagamh.