Latha Chùil Lodair
Blàr Chùil Lodair
Cath Chuil Lodair
Latha Chuil Fhodair
Latha Chùil Fhodair
Thosaich am blàr a-mach nuair a fhuair Arm nan Gàidheal eòlas aca bha na saighdearan dhearg air an rathad chugu. Cha robh àm mhath aca do chruinnich gach aon raoisimind agus sluagh ri chéile leis an àm an-gheàrr aca a thall, ach dhéan ead rudan gu math mar bha mìle gu dà mhìle (1,000 gu 2,000) saighdear Gàidhealach ann fo cheanntar Chùil Lodair, agus bha ead san champa nan Gàidheal cuideachd. Thánaig ead chun am phàirc gun mhall, agus rith gach aon saighdear Gàidhealach do fhaigh a-steach nan sluaghan leotha. Nuair a déanamh ead sin fo cheanntar Cùil Lodair do chomhaireachd na Saighdearan Dhearg.
Dh’fhoghluim ead fo ‘n a rabh na saighdearan dhearg air an rathad chugu mar chuala ead cath colgail eadar saighdearan as Raoisimind Bearraic (Briogáid na Gaedheal agus as Éireann airson cuid mór) agus an ciad sluaghan na Saighdearan Dhearg. Chaidh an chath air aghaidh airson trì uair, agus chaidh àireamh mór nan Gall shìos gu bàs a thall. Agus dh’ fhill na h-Éireannaich gu champa ‘rithisd as déidh cath colgail airson trì uair no mu sin.
Ach, thug ead àm mhath airson Arm nan Gàidheal do chuir saighdearan ag an àite mhath do chur comhaireachd an aghaidh nan Gaill. Bha dà no trì sluagh aca nuair a dh’fhoghluim ead mu nan saighdearan dhearg ‘mhàirs chugu. Thánaig na Bearracaigh chun an champ’ air ais a-rithisd, mar cha rabh connadh-ghunna aca a thall, agus dh’iarr ead sin do chur sabaid agus comhaireachd an aghaidh nan Gaill. Bh’ ead an chiad saighdearan san Arm nan Gàidheal do shabaid an aghaidh na saighdearan dhearg air Cath Chúil Lodair.
Fhuair Eoin Ó Súilleabháin na Gàidheil ri chéile airson an chath seo, ‘gus bha e sin dochreidsinn a bha comasach aige do dhéan sin leis na Saighdearan Dhearg ‘mhàirs an aghaidh aca. Bha e sin dochreidsinn mar bha 1,000 saighdear saor nuair a thánaig na Gaill gu Cùil Lodair!
Air an chiad lìne, clè gu deas, bha na Dòmhnullaich ann air taobh chlè, leis na Dòmhnullaich Gleanna Gàraidh, na Ceapaich agus Clann Raghnaill. Bha saighdearan an-mhath ‘s an-mhór ead fhé gun teagamh. In aice Raoisimind Chlann Raghnaill, bha na Siosalaich ‘sheas leotha. Cha rabh fearg ag na Dòmhnullaich mar bh’ ead air taobh chlè nan Arm! Bha saighdearan math ‘s proifeasanta ead fhé ‘gus cha rabh suim aca do thosaich sgeultan mì-cheart mu’n àite a rabh ead san chath!
In aice na Siosalaich, bha na Coinnich ri thaobh leis Clann Mhic Gilleathain agus Clann Lachainn. Bha Clann Fhearchair agus Clann Mhic Leòid ri thaobh leis Clann Mhic a’ Tòisich agus Raoisimind mór na Clann Chatain san mheadhan. Bha na Friseallaich, na Stiùbhartaich ann a thall cuideachd, agus bha na Camshrònaich agus na h-Athallaich (na h-Áth Fhodhlaich) air an dheas.
Air an dàrna lìne, clè gu deas, bha Marc-Shluagh nan Gàidheal ach bh’ ead nas bhige ‘nis. In aice leotha, bha na Briogáid na Gàidheal – na h-Éireannaich cuid ‘s mór – ri thaobh leis na Peairtich (Clann Griogair, Clann Druimeanach, Clann Caimbeul Gleann Lìomhann agus clainn bhig’ eile san ear agus meadhan an tìre) agus Saighdearan an Ear leis Raoisimind Obar Dheathain (na Deathanaich) agus Raoisimind Mhic ‘a Bhrataich. San mheadhan an dàrna lìne, bha Raoisimind Dhùn Éideann fo cheannard Iain Ruadh Stiùbhart ri thaobh leis na Buidhich (Raoisimind Mhic GilleBhuidhe) agus na Gòrdanaich ann a thall cuideachd. Bha na Gàidheil Rìoghail (na h-Albannaich Rìoghail) ri thaobh leotha ‘gus na Baoidich leis Clann Mhic Fhirbhiseach. Bha Raoisimind Mhic Shéamuis (Marc-Shluagh eile nan Gàidheal) air taobh dheas cuideachd agus bha na Géanna Fiáine air dhà taobh an dàrna lìne san Arm nan Gàidheal gun teagamh! Bha ‘n dàrna lìne fo cheannard Iain Ruadh Stiùbhart agus Ualtar Mac an Ghaill.
Bha Teàrlach Ruadh air an treasamh lìn’, ach dh’iarr e do shabaid ri thaobh na fhir leis fhé. Ach cha rabh na taoisich agus na h-oifigich gu math airson sin!
Bh’ eadar 3,600 gu 4,400 saighdear an làthair leis Arm nan Gàidheal air Latha Chùil Lodair. Chaidh móran sluaghan ead a-mach ‘lorg airson biadh as dhéidh an mháirs fhada air an oidhche roimhe. Agus rith ead chun Cùil Lodair nuair a fhuair eòlas aca bha na saighdearan dhearg ag Cùil Lodair a-nis! Cha rabh neart ceart aca ri linn am blàr seo, ach chaidh na Gàidheil a-mach an aghaidh nan Gaill gun eagal mar bha ead ‘sabaid airson saorsa nan Gàidheal agus a’ Ghàidhealtachd.
Bha mu dà mhìle dheug (12,000) saighdear leis nan Gaill no na saighdearan dhearg b’fheudar. Thosaich am prìomh blàr a-mach nuair chaidh marc-shluagh nan Gaill do’n ionnsaigh an aghaidh an taobh chlè ‘gus taobh deas nan Gàidheal. Agus chuir sluagh beag Gàidhealach stad chun sin gun mhall. Chuir Eoin Ó Súilleabháin an òrduigh chun Deòrsa Moireach do ghabhail ‘s do ghlac Culchunnaig mar bha ‘n àite air taobh deas nan Gàidheal, ach char dhéanamh Deòrsa Moireach sin mar bha fearg aige mu rudan agus cha rabh toilichte mór aige fhé!
Thosaich na Gaill an teine gunnaiche móra ‘n aghaidh air an chiad lìne nan Gàidheal, agus dh’fhill na Gunnaiche Móra nan Gàidheal teine chun nan Gaill air ais a-rithisd gun mhall. Chaidh e sin air aghaidh airson leth-uair. Agus chaidh eadar 20 gu 30 Gàidheal shìos mar sin, ach chaidh uimhir mhath nan Gaill shìos cuideachd.
Ri linn an t-àm seo, thug Teàrlach Ruadh an t-òrduigh do’n ionnsaigh an aghaidh nan Gaill, ach chaidh an teachdaire shìos mar fhuair e bàs leis gunnaiche móra. Bha Lachunn mac Lachunn Mór an t-ainm a rabh air. Agus char thánaig na t-òrduigh chun nan Gàidheil airson àm ro-fhada mar sin amhàin!
Agus annsin, thosaich na Gaill ‘cur teine chun air nan Gàidheil leis teine fada, agus chaidh sluaghan shìos mar sin. Agus an dheidh fichead bomait’ no mu sin, thosaich Clann Chatain (na Catanaich) an ionnsaigh mór an aghaidh nan Gaill nuair a fhuair ead an t-òrd as Teàrlach. Agus chaidh ead air an ionnsaigh gun mhall! Thosaich gach aon raoisimind an ionnsaigh annsin cuideachd. Dh’ionnsaigh ead shuas chun nan Gaill leis misneachd an-mhor aca. Roimh a fhuair ead lìne nan Gaill, thánaig ead do stad, agus dh’osgail ead teine fíochmhar fhola chugu, ‘gus chaidh móran sluagh Gallda shìos mar sin. An dhéidh sin, dh’ionnsaigh ead a-staigh eadar nan Gaill leis misneachd an-mhor aca fhé. Bhris ead eadar nan Gaill leis fíochmhar mór, agus shabaid ead leis cliadhimh mór, musgaeid agus sgian. Chuir ead àireamh mór nan Gaill gu bàs leis dìoghaltas glórmhar. Ach, thánaig na Gaill chugu leis gunnaiche móra, ‘gus dh’osgail ead teine gharbh uabhasach ortha, ‘gus chaidh ciadan ‘s ciadan saighdearan nan Gàidheal shìos mar sin. Rinn na Gàidheil do rith a-mach as an áir seo, ‘gus dhéan ead sin. Ach fhuair ead fhé ri chéile ‘rithisd, agus dh’fhill ead chun an ionnsaigh gun mhall, agus chuir ead sluagh Gallda eile gu bàis annsin cuideachd. Ach dh’fhill nan Gaill chun an sabaid leis gunnaiche móra, ‘gus chuir ead sgrios ùr nuadh air Clann Chatain agus Clann Mhic ‘a Tòisich gu h-àiridh. Agus rith na Gàidheil a-mach a-rithisd agus chaidh ead chun an ionnsaigh gun mhall a-rithisd ‘s a-rithisd ‘s a-rithisd, agus rinn ead sè no seachad ionnsaigh ùr an aghaidh nan Gaill leis misneachd dochreidsinn. Ach cha rabh ead caithream a thall mar cha rabh móran sluagh aca. Bh’ Alasdair Mac GilleBràith an ceannard mór na Catanaich air Blàr Chuil Lodair, agus bhrist e nas fhaide ‘staigh lìne nan Gaill, agus shroich e chun an treasamh lìn’ aca. Chaidh Alasdair agus sluagh mhath na Catanaich shìos a thall mar bh’ ead ‘sabaid a-mháin an aghaidh nan sluaghan Gallda ‘nnseo. Agus chaidh na Catanaich eile air aghaidh leis an chath. Bha sin fo ‘n àite Tobar nam Bhàis.
Air meadhan an chiad lìne nan Gàidheal, bhrist dhà shluagh na h-Obar Dheathain eadar measg ciad lìne nan Gaill, agus chuir ead àireamh mór nan Gaill gu bàs annseo. Ach cha rabh neart ‘s àireamh mhath aca a thall, agus fhuair ead bhristeamh as dhéidh dhà uair nan sabaid. Chuir na Gaill gach aon gunna mór aca air ciad lìne le ‘n t-àm seo, ‘gus dh’osgail ead teine gharbh ‘s uabhasach an aghaidh air nan Gàidheil ‘ionnsaigh ortha. Chaidh na h-Obar Dheathanaich no na Deathanaich air an ionnsaigh dà no trì àm, ach bh’ ead ro-bheag do chur sgrios an-mhath air nan Gaill air an latha seo.
Air an chlè na lìne, chaidh na Dòmhnallaich air an ionnsaigh leis misneachd an-mhor aca fhé. Ach bha lèanach mór annseo, ‘gus cha rabh sin comasach ortha do ghlac talamh san àite. Ach, chaidh ead air aghaidh leis am blàr, agus rinn ead ionnsaigh mór ‘s ionnsaigh mór an aghaidh air nan Gaill. Agus dh’osgail nan Gaill ortha leis teine caiteag agus teine grán ortha gun mhall. Dh’osgailt na Gàidheal chugu (nan Gaill) leis musgaeid agus raidhbhillean, agus dhéan ead sin roimh gach aon ionnsaigh chugu ‘s ortha. Bh’ Alasdair mac Colla nam Bò mac Gilleasbuig an tòiseach Clann Dòmhnaill na Ceapaich, agus bha ciad cheannaire e fhé air Latha Chùil Lodair. Chaidh e chun air aghaidh nan Gaill agus bha sluagh nan daoine uasal aige nuair a dhéan e sin. Thánaig na Ceapaich agus na Dòmhnallaich eile leis fhé cuideachd. Dh’ionnsaigh ead san shluagh nan Gaill leis misneachd dochreidsinn, agus dh’ionnsaigh ead a-staigh teine gharbh nan Gaill. Chaidh sluaghan mór nan Gàidheal shìos annsin, agus thuit Alasdair na Ceapaich shìos cúpla àm mar fhuair e ghort san achlais dheas aige mar fhuair e thuit leis pillear musgaeid. Fhuair e bhuaill no thuit air do chom agus air do sléistean aige cuideachd. Fhuair e shabhail le do mhac Aonghas Bàn.
Ach chaidh na Dòmhnallaich air aghaidh leis am bhlàr seo! Rinn ead cóig no sè ionnsaigh fhada mór an aghaidh nan Gaill, ach cha rabh ead caithream annsin mar an teine mór nan Gaill. Agus cha rabh teine gunnaiche móra aca ‘nnsin. Chaidh ead air aghaidh leis am bhlàr gu thánaig na marc-shluagh Gallda chugu. Ri linn ionnsaigh amhàin; chaidh dà chiad (200) Dòmhnallaich an aghaidh dà mhìle (2,000) Gall
Air taobh deas, chaidh na h-Apannaich, na Camshronaich agus na h-Athallaich air an ionnsaigh an aghaidh nan Gaill leis misneachd an-mhor aca fhé. Agus dh’ionnsaigh ead an aghaidh air nan Gaill as dhéidh a dh’osgail ead teine mór ortha roimh. Bhrist ead eadar measg nan Gaill agus bha cóig raoisimind Gallda ‘nn a thall. Chuir ead sgrios teine chun air nan Gaill a thall, agus dh’ionnsaigh ‘s bhrist ead eadar nan Gaill leis cliadhimh mór aca. Ach dh’osgail na Gaill eile leis gunnaiche móra ‘n aghaidh air nan Gàidheil annseo, ‘gus dhéan ead sin leis teine grán agus teine caiteag ri chéile. Shabaid ead leis gunnaiche móra ‘gus leis mortaran cogamh cuideachd. Agus chaidh Gàidheil agus Gaill shìos ri chéile mar sin annseo gun teagamh!
Ri linn trì mìonad dh’osgail trì raoisimind ùr nan Gaill teine gharbh chun air na Gàidheil agus chun air na Gaill ‘sabaid an aghaidh ortha cuideachd, agus dh’fhuair ciadan ‘s mìltean fir shìos annseo mar sin amhàin. Dhéan na Gaill sin mar bh’ eagal an-mhor aca nan Gàidheil mar bh’ ead nas caithreama do’n bhrist nan Gaill san àite seo. Dh’éalaich na Gàidheil a-mach as an áir seo airson cúpla mìonad, ach dh’fhill ead chun am bhlàr a-rithisd nuair a rinn ead dàrna n-ionnsaigh ùr. Bha na h-Apannaich, na Camshrònaich agus na h-Athallaich ri chéile ri linn an t-ionnsaigh seo. Ach, thánaig ead fo teine gharbh ‘s uabhasach às do dheas. Bha na Caimbeullaich ann ‘teine no ‘g cur teine gharbh air na Gàidheil eile! Agus dhéan ead sin a-mach às Culchunnaig cuideachd! Agus chuir Eoin Ó Súilleabháin chun Deòrsa Moireach do ghabhail an àite seo roimh an chath, agus char dhéan e sin mar bha fearg aige mu rudan! Agus thánaig na h-Apannaich, na Caimshrònaich agus na h-Athallaich fo teine gharbh a-nis mar sin!
Chaidh na Gàidheil air taobh deas air aghaidh leis an ionnsaigh leis misneachd an-mhor aca, ‘gus thánaig ead fo teine ‘mach as dhà taobh àite. Ach chuir ead teine làidir chun air nan Gaill, agus bhrist ead eadarthu gun mhall cuideachd. Rinn ead sgrios an-mhor air nan Gaill. Shabaid ead an aghaidh sè raoisimind nan Gaill a thall, agus chuir ead gach aon saighdear ann trì raoisimind gu bàis gu bràch air fad, agus chuir ead àireamh mór nan saighdearan eile gu bàis cuideachd. Ach, dh’osgail na Gaill leis na gunnaiche móra ‘gus leis na mortaran a-rithisd, agus bha sin an-fhíochmhar gun teagamh. Dh’fhuair Dòmhnull Iain mac Eòghain Dubh mac Iain Caimshròn gort san àite seo nuair dh’osgail gunna móra tein’ aige fhé. Chaidh e shìos leis phiann an-mhor, ach fhuair e shabhail a-mach as am bhlàr gun mhall. Chaidh cuid nas mhóir na Gaill shìos san àite seo gun teagamh. Ach chaidh cuid nas mhòir na Gàidheil shìos annseo cuideachd. Dh’éalaich sluagh nas bhige ‘mach as an áir.
Air an taobh chlè, rinn na Dòmhnullaich an ionnsaigh deireannach an aghaidh nan Gaill, agus chunnaig na Gaill bha na Gàidheil bhristeamh ‘s lag an àite sin a-nis, agus dh’ionnsaigh marc-shluagh nan Gaill chun an aghaidh na Dòmhnullaich gun mhall.
Dh’ionnsaigh ead air na Dòmhnullaich leis cruadhlachd an-mhor. Ach rinn na h-Éireannaich (Briogáid na Gaedheal) an sheas chomhaireachd mór an aghaidh na marc-shluagh Gallda leis misneachd an-mhor. Agus dh’osgail ead teine gharbh an aghaidh na Gaill nuair a rinn ead gach aon ionnsaigh. Dh’ionnsaigh na Gaill ortha ‘rithisd ‘s a-rithisd ‘s a-rithisd gan sos ‘s gan stadadh agus sheas dà chiad, fichead a dà no trì chiad, fhichead a dà (222 no 322) Gaedheal Éireannach an aghaidh aca airson uairean an-fhada. Dh’fhill Raoisimind na Ceapaich chun an chath do sheas in aice na h-Éireannaich, agus rinn ead comhaireachd an-mhor leis misneachd dochreidsinn airson uairean fhada eile. Chaidh ciadan ‘s mìltean Gall shìos annseo gun teagamh agus chaidh cuid mór na h-Éireannaich agus na Ceapaich shìos annseo cuideachd. Ri linn an deireannach ionnsaigh na Gaill chugu, thánaig dà mìle Ghall (2,000) ortha ‘nnsin. Agus cha rabh phleann no h-ùidh aca do ghéill chun nan Gaill agus shabaid ead air aghaidh chun a chaidh ead shìos san bhlàr. Ach rinn cuid mhath na Dòmhnullaich an éalaich a-mach as an áir mar an comhaireachd na h-Éireannaich (Briogáid na Gaedheal) agus na Ceapaich cuideachd. Sheas ead ri chéile ‘n aghaidh neart an ‘s oll-mhór airson uairean tábhachtach do shabhail do chairdean aca.
Air an taobh deas, bhrist na marc-shluagh Gallda ‘steach Culchunnaig, agus dh’ionnsaigh ead an aghaidh na Gàidheil ann gun mhall. Ach rinn na Gàidheil Rìoghail (na h-Albannaich Rìoghail) comhaireachd dochreidsinn annseo cuideachd gun mhall.
Dh’ionnsaigh na Gaill ortha ‘s dhà thaobh, agus shabaid ead air aghaidh nan Gaill gun eagal. Dh’ionnsaigh na Caimbeullaich agus na marc-shluagh Ghall an aghaidh ortha fhé ‘nis, ach chaidh ead air aghaidh leis am bhlàr. Dh’ionnsaigh na Marc-Shluagh Gàidhealach chun an shabaid, agus chaidh eadar seasgar gu seachadar (60 gu 70) saighdear Mhic Shéamuis an aghaidh cúig chiad Ghall (500) san dhà shluagh mór. Agus rinn ead ionnsaigh ‘s ionnsaigh ‘s ionnsaigh an aghaidh na Gaill airson àm fhada, ‘gus chaidh eadar caogar gu seasgar (50 gu 60) nam fhir seo shìos annseo ‘sabaid airson saorsa na Gàidheil agus a’ Ghàidhealtachd. Ach chuir ead cúig chiad Ghall (500) gu bàis annseo gun teagamh.
Ri linn an àm seo san bhlàr; rinn saighdear a-mhàin as Clann Chatain sheas comhaireachd dochreidsinn an aghaidh nan Gall a-mhàin e fhèin. Bha Gille Ìosa Mac Bheathain an t-ainm a robh air, agus nuair a chonnaic e na marc-shluagh Gallda air an ionnsaigh chun Culchunnaig, chaidh e shuas ann agus dh’fhan Gille Ìosa aca airson cúpla míonaid a-mhàin. Rinn e sheas làidir a-mhàin an aghaidh nan Gall aig bealach san bhalla ‘nn, agus shabaid e leis claidheamh mór aige cuideachd. Shabhaid e ‘n aghaidh nan marc-shluagh Gallda airson àm fhada gun amhras, agus chuir e eadar dhà fhear dheug (12) gu seachad fear ‘s fhichead (27) saighdear san marc-shluagh Gallda gu bàs aig am balla. Agus chaidh e air aghaidh leis an sabaid airson àm fhada ùr, agus chuir e sluagh mòr eile nan Gall gu bàis annsein gun amhras. Ach thánaig sluaghan ‘s sluaghan eile an aghaidh Gille Ìosa ‘gus chuir ead teine gharbh an-mhor an aghaidh air Gille Ìosa. Agus chaidh e shìos ‘sabaid an aghaidh nan Gall airson saorsa nan Gàidheal agus an Ghàidhealtachd gun amhras. Rinn e sabaid dochreidsinn air Latha Chùil Lodair gun amhras.
San mheadhan am bhlàr san àite, thánaig Raoisimind Mhic GilleBhuidhe chun an shabhail. Agus thánaig ead ri chéile leis na Gàidheil Rìoghail agus saighdearan às gach aon sluagh eile, ‘gus chuir ead comhaireachd dochreidsinn an aghaidh nan Gaill a-nis. Bha eadar cúig chiad gu sè chiad saighdear (500 gu 600) aca ‘nis, ach chaidh ead air aghaidh leis an chath.
Bha Deòrsa Moireach leotha ‘sabaid an aghaidh nan Gaill, agus chuir e sabaid an-mhath annseo gun teagamh. Sheas ead an aghaidh gach aon ionnsaigh le na Gaill a dhéanamh airson cúpla uairean eile. Thánaig na gunnaiche móra nan Gàidheal chun am bhlàr a-nis, agus dh’osgail ead teine gharbh an aghaidh air nan Gaill. Agus thánaig ceathrar sluagh gunna mór Ghallda chugu ‘gus chuir ead gach aon fear aca chun bàs a thall. Rinn ead comhaireachd an-mhath airson àm mhath, agus rinn ead turas gu Ruadhainn as dhéidh sin.
Chaidh na marc-shluagh Gallda air an ionnsaigh an aghaidh nan daoine ‘rith chun Inbhir Nis, agus rinn ead mort ro-gharbh ‘s ro-uabhasach eadar Cùil Lodair gu h-Inbhir Nis. Chuir nan Gaill mu mìle daoine (1,000) bàs air an rathad a thall gun teagamh, agus bha e sin gharbh cuideachd!
Air an treasamh lìne, dh’iarr Teàrlach Ruadh do shabaid ri thaobh na saighdearan aige fhé san bhlàr, agus chuir ceannairithe ‘s oifigich aige stadadh chun sin, mar dh’iarr ead e beò do lean air aghaidh leis an cogamh. Bha misneachd dochreidsinn aige fhé gun teagamh. Chuir ead stadadh chun pleanna Teàrlach air trì àma cuideachd. Chruinnich e saighdearan as trì raoisimind ri chéile ‘s dhéidh nuair a rith ead a-mach as am bhlàr, agus bha pleann aige do cheann ead chun a’ shabaid gun mhall do shabhail am bhlàr agus do shabhail an Arm cuideachd ri chéile. Air an deireadh, chuir ead Teàrlach Ruadh fo ghabhail do shabhail e ‘s an áir. Chaidh e air an rith a-mach as na Gaill as déidh sin, agus chaidh e ‘gus Arm nan Gàidheal air aghaidh leis an cogamh leis an treall-chogamh fhada eadar 1746 gu 1760 agus air aghaidh gu 1788.
Agus chaidh nan Gaill air an ionnsaigh fhuilteach mhor an aghaidh air na daoine bhochd trasan a’ Ghàidhealtachd leis cruadhlachd ro-mhor! Agus fhuair cúig chiad, dà fhichead a h-ochd (548) saighdear san Arm nan Gàidheal ghabhail an dhéidh Blàr Chuil Lodair air an phàirc. Bh’ ead saighdearan an Fhraing cuid ‘s mór, ach chaidh cuid an-mhor ead fhé shìos san làmhan Sasuinn. Chaidh Ualtar Mac an Ghaill gu Dhia cúpla latha ‘s dhéidh am bhlàr agus bha ceannaire mór e air taobh chlè nan Gàidheal.
Chaidh eadar dà mhìle, cúig chiad gu trì mhìle Gàidheal (2,500 gu 3,000) shìos ri linn am bhlàr seo. Agus thug ead am bheòigh aca airson saorsa na Gàidheal agus a’ Ghàidhealtachd gun teagamh.
Chaidh mu mìle, ochad chiad nan Gaill (1,800) shìos san bhlàr seo, ‘ch tha e sin cogamh.
Bha Blàr Chuil Lodair an latha cruadhlachd ‘s garbh ‘s uabhasach airson na Gàidheal, ach cha rabh sin an deireadh an cogamh agus cha rabh sin an deireannach latha cogamh seo cuideachd.