Cath nan Àfard (2mh Iuchar 1645)

Bha cath mór fola n-eadar nan Gaedheil agas nan Gaill san Àfard i n-Obar Dheathain air an mhìos Iuchar agas bha sin cath fola ‘s garg ann cuideachd. Bh’ Arm nan Gaedheal faoi cheannas Seumas Gruimeach nan Montròs mar chuaidh Alasdair Mac Colla gu n-Iarthair nan Gaedhealtachd do chéile saighdearan nuadh le ‘n cogadh san am sin. Thosaidh an chath nuair thàinig nan Gaedheal thìos as an ard thalún gu h-Abhainn Deathan sa sluagh mhór agas dh’fhan iad air nan ionnsaigh mhór nan Gaill ann.

Thàinig marc-shluagh Gallda thairis an t-abhainn agas thàinig marc-shluagh nan Gaedheal a-mach agas bha sin gearr fola chath bheag ann, chuaidh cois-shluagh Gaedheal san chath agas chuir Arm nan Gaedheal nan Gaill thairis na h-abhainn air ais a-rithist. Le linn san am sin, thàinig arm nan Gall le gach reisimind thairis an t-abhainn san uimhir an-mhor. Chuir cois-shluagh nan Gaedheal scaoileadh an-mhor orthu mar sin, agas dh’ionnsaigh siad air nan Gaill leis garg an-mhor a-nois agas bh’ an còmhlann fol’ an-mhor a-nois mar chuaidh nan Gaedheil leis claidhimh ‘s pìcean-catha. Bha cath aig sabaid le ceathar nó coig uair san am sin agas bhuaidh Arm nan Gaedheal an chath mar bha na Gaill ghlac le n-Abhainn Deathan agas bh’ eadar 2,000 gu 4,000 Gall bàs ann cuideachd mar sin. Fhuair ciadna Gaedheal bàs san chath ann cuideachd. Och, bha sin buadh an-mhor eile nan Gaedheal cuideachd.