D’ionnraidh Oilibhir Cromáil go h-Éireann ar an 15adh Lughnasa 1649 do bhris agus do bhriseadh na Gaedheal ar ais aríst le Sasuinn. Tháinig sé trasna na Muir Éireann leis 18,000 saighdear aige fhéin agus chuaidh sé go Baile Átha Cliath i ndhiaidh fuair siad ar an talamh. I ndhiaidh cúpla lá ‘nn, mháirseáil arm Sasuinn go Droichead Átha leis 12,000 saighdear agus chuir siad an bhaile faoi léigear agus ionnsaí ghunna mhór eadar 3adh go 11adh Meán Fómhair 1649. Throid na Gaedheil in éadan an léigear leis crógacht láidir agus níor ghéill iad chun na Gaill taobh amuigh na baile. D’ionnsaigh na Gaill i gcoinne Droichead Átha le seachtain fada ‘mháin mar bhí ballaí an mhór ann, ach ní raibh siad láidir mar chuir Gaill eile na ballaí thuas sna 1230idí agus sna 1470idí aríst fosta. Scaoil na Gaill nuadh leis gunnaí mhór ar na bhallaí leis fíochmhar mhór agus throid na cosantóirí ‘r aghaidh in éadan na Gaill mar chreid siad ar saoirse na Gaedheal ‘s an Ghaedhealtachd. Thosaidh Cromáil an ionnsaí ‘r 3adh Meán Fómhair agus bhí sé ‘g lorg le áit lag le taobh na bhallaí. Rinne siad bearna mór sa bhallaí a’ dheas agus rinne siad bearn’ eile san oirthear bhallaí fosta. Dhéan siad sin ar an 11adh Meán Fómhair 1649.
Sgríobh agus thug Cromáil an t-ordagh chun na cosantóirí do ghéill Droichead Átha go Sasuinn agus na Gaill ar an 10adh Meán Fómhair agus bhí sin an lae roimh ár fola mór. Ach, níor ghéill na Gaedheil agus na cosantóirí eile chun go Cromáil, mar ní raibh iad amháin ag troid in éadan arm Gallda nuadh agus chuir siad nuacht faoi léigear ann agus chuir siad ceist faoi cuidiu leo fosta. Bha 2,550 saighdear Gaedheal san bhaile Droichead Átha le linn an léigear agus bhí siad san áite láidir ann. Chreid siad bhí sluagh cuidigh ar an bealach chucu. Ach ní raibh sin fíor, agus is mór an trua sin.
Tháinig Cromáil agus na Sasanaich go Droichead Átha mar d’iarr siad go bhris nan Cónaidhm eadar na Gaedheil agus na Gaill Caitliceach ann, agus d’iarr é bóthar saor oscail go h-Ulaidh, agus d’iarraidh iad do ghabh tráigh oirthear na h-Éireann mar bh’ eagla mhór acu na Cabhlach na n-Gaedheal fosta.
Thug Cromáil an t-orduigh d’ionnsaigh in éadan an bhaile ‘r a cúig a’ chlog san tráthnóna. Chuaidh sé (6) reisimind Gall ar an ionnsaí go dhá bearna ‘nn agus throid siad leis gunnaí, picí, claidhimh gearr agus gunna mór acu. Ach, d’fhan na Gaedheil ar taobh eile na mbearnaí ‘gus chuir iad scaoileadh an-mhor dochreidte ‘r na Gall ann! Fuair eadar 1,500 go 2,000 Gall bás san am sin agus bhriseadh na gcosantóirí dhá n-ionnsaí Gall leis ár fola mór. Tháinig eagla mór faoi Cromáil mar sin agus thug sé ordagh eile le n-ionnsaí a trí ‘n éadan an bhallaí ar ais aríst. Tháinig na Sasanaich ar aghaidh na mbearnaí ‘r ais aríst agus bhríste siad sa bhaile san am sin. Rith cuid ‘s mó na cosantóirí ‘mach as na Gaill le linn treas ionnsaí ‘gus thosaidh siad ag rith chun taobh thuaisceart na mbaile ‘nn i ndhiaidh sin fosta. Rinne ‘gus chuaidh na Sasanaich ar an sgrios in éadan na daoine neamhchiontach istigh sa bhaile. Chuir siad céadta ‘s céadta nó mílte ‘s mílte chun bás ann leis muscaed, claidheamh gearr agus armáil eile. Chuir siad cuid mór na mbaile chun dóiteán agus fuair 1,000 daoine bás istigh san Eaglais Naomh Peadar amháin. Rith nan daoine ‘nn nuair a fhuair na Gaill istigh san bhaile. D’ionnsaigh na Gaill ar an eaglais agus dhruid siad doras mhór ann agus chuir siad an eaglais chun dóiteán leis na daoine neamhchiontach istigh ann fosta. D’ionnraidh iad istigh gach tigh eile sa bhaile ‘gus chuir iad mílte ‘r mílte daoine neamhchiontach chun bás ‘nn leis crualacht mór an-uafasach.
Le linn an t-am sin, theith eadar 200 go 250 saighdear Gaedhealach eile go dún mór ar Chnocán an Mhuilinn. Rinne siad cosaint láidir ann le cúpla lá ‘gus bhris ead in éadan gach ionnsaí nan Gall fosta. I ndhiaidh cúpla lá ghéill siad go na Sasanaich, ach chuir na Sasanaich iad chun bás agus bhí sin an-uafasach in éadan Sasuinn agus Cromáil mar sin an sgéal.
Fuair cuid ‘s mó na cosantóirí bás le linn Darna Léigear Dhroichead Átha sa 1649 agus fuair 4,500 daoine neamhchiontach bás ann fosta mar bha na Sasanaich an-chrualacht, an fola ‘s an uafasach in éadan na Gaedheal san achan cogadh sa stair.